:

افزایش جمعیت جهان و تخریب منابع طبیعی و به دنبال آن نیاز مبرم به افزایش تولیدات غذایی از مشكلات اساسی دنیای امروز به شمار می‌روند. در واقع افزایش جمعیت جهان و به دنبال آن نیاز بشر به مواد غذایی، سبب فشار مضاعفی بر منابع طبیعی شده و در این راستا پایداری سیستم‌های کشاورزی مورد تهدید قرار گرفتند. به همین دلیل توجه به تاریخ مناسب جهت کاشت گیاهان و طراحی و اجرای سیستم‌های پوشش مانندی همچون انواع مختلف مالچ مورد نیاز می‌باشد که بتواند ضمن حفظ منابع طبیعی عملکرد را هم افزایش دهد. دانه حبوبات از جمله لوبیا به عنوان یکی از مهمترین منابع گیاهی غنی از پروتئین بعد از غلات و دومین منبع مهم غذایی انسان به شمار می رود (باقری و پارسا، 1376). بنابراین توجه به کاشت لوبیا و تلاش برای بهبود عملکرد و اجزای عملکرد این گیاه بسیار حائز اهمیت است.

از عوامل مهم تعیین کننده عملکرد لوبیا، رعایت تاریخ کشت مناسب می باشد. به طور کلی عوامل اقلیمی مثل دما، بارندگی، طول روز، باد و غیره و عوامل غیراقلیمی مثل آفات، امراض، علف های هرز، پرندگان، اقتصاد تولید و غیره بر انتخاب تاریخ کشت مناسب موثر هستند (مظاهری و مجنون حسینی، 1384). دستیابی به عملکرد دانه زیاد در لوبیا از اهداف اصلی کشت این گیاه است که می‌تواند با تغییر عوامل ژنتیکی، محیطی و مدیریتی و برهمکنش آنها به دست آید. از میان عوامل مدیریتی، تاریخ کاشت عامل مهمی است که از راه تأثیر بر طول دوره رشد رویشی و زایشی و نسبت آن‌ ها، بر عملکرد کمی و کیفی لوبیا اثر میگذارد (دپاه و همکاران[1] ، 2000؛ موزامبر و همکاران[2]، 2003). کاشت به موقع لوبیا سبب می‌شود که زمان گلدهی با دمای مناسب برخورد کرده و در نتیجه غلاف و دانه بیشتری تشکیل شود. تاریخ کشت مناسب همچنین، سبب بهینه شدن طول دوره رشد و گسترش اندام‌های رویشی شده و پتانسیل انتقال مواد فتوسنتزی به قسمتهای ذخیره‌ای از جمله دانه را افزایش می‌دهد. اما، تأخیر در کاشت در کنار کوتاهتر کردن طول دوره رشد رویشی سبب گل‌انگیزی زودتر از موعد گیاه می‌شود که به نوبه خود کاهش تجمع ماده خشک، کاهش تعداد غلاف و شاخه در بوته و در نهایت، کاهش عملکرد را در پی خواهد داشت (اکپارا[3]، 1999؛ لوپز‒ بلیدو و همکاران[4]، 2008).

از سوی دیگر رواج سیستم‌های كشاورزی فشرده همراه با افزایش انرژی مصرفی برای كنترل علف‌های هرز عمدتاً از طریق مصرف علف‌كش‌ها بوده است. مصرف بی رویه این سموم شیمیایی نه تنها مشكلاتی را در مدیریت علف‌های هرز ایجاد نموده است، بلكه برای سلامت انسان و محیط زیست مشكل آفرین شده است. علاوه بر این، افزایش هزینه نهاده‌ها، كاهش دسترسی به علف كش‌های جدید و مقاومت علف‌های هرز به علف كش‌ها، پایداری سیستم‌های رایج تولید محصول را كاهش می‌دهند (کانلی و همکاران[5]، 2001). به همین دلیل استفاده از روش های غیر شیمیایی و سازگار با محیط زیست برای كنترل علف‌های هرز رو به گسترش است. از جمله این روشها می توان به مالچ بقایای گیاهی و مالچ پلاستیکی اشاره كرد. همچنین، یكی از راهكارهای مناسب برای حفظ منابع موجود در خاک، جلوگیری از تلفات آب است كه تبخیر از سطح خاك بخشی از آن می‌باشد. به منظور كاهش تبخیر و حفظ رطوبت به مدت طولانی در خاك، استفاده از مالچ در سطح خاك و یا شخم زدن بعد از آبیاری می‌تواند مؤثر واقع گردد. مالچ را می‌توان پوشش غیر زنده‌ای نامید كه به عنوان محافظی برای گیاهان در زمستان به كار می‌رود و گیاهان را در برابر تغییر دمای شدید خاك و از دست رفتن آب زمین محافظت می‌كند و نیز جلوی رشد علف‌های هرز را می‌گیرد.

از آن جایی که بررسی توأم اثر تاریخ کاشت و اثر استفاده از مالچ می‌تواند نتایج حائز اهمیتی از نظر میزان تأثیرگذاری بر عملکرد و اجزای عملکرد در گیاه لوبیا داشته باشد، در نتیجه این تحقیق با هدف تعیین مناسب‌ترین تاریخ کاشت جهت دستیابی به عملکرد مطلوب در استان گیلان و نیز بررسی کاربرد استفاده از مالچ پلاستیکی بر عملکرد و اجزای عملکرد لوبیا محلی گیلان به مرحله اجرا درآمد.

2-1- مبدأ و پیشینه لوبیا

مبداء لوبیا از نواحی گرمسیر امریکای جنوبی است و کاشت آن در امریکا از ادوار خیلی قدیم مرسوم بود. بسیاری از انواع این گیاه قبل از کشف امریکا به وسیله سرخپوستان بومی امریکا کاشته شده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است (کوچکی و بنایان اول، 1372). لوبیا معمولی با نام های مختلف لوبیا فرانسوی و یا لوبیا سبز شناخته می شوند از جنس (Phaseolus) بوده و شامل 220 گونه است، 20 گونه زراعی آن‌ ها برای تولید غلاف سبز یا بذر خشک بیشتر مورد کشت و کار قرار دارند و اغلب در مناطق گرمسیری دنیا انتشار یافته‌اند. براساس مبدأ (منشأ) پیدایش، گونه‌های این جنس به دو گروه تقسیم می‌شوند:

الف- گونه‌هایی با مبدا قاره امریکا (گونه های دنیای جدید)

ب- گونه‌هایی با مبدا آسیایی (گونه های دنیای قدیم)

مقایسه صفات مورفولوژیک، اکولوژیک، توزیع جغرافیایی، روابط ژنتیکی سوابق باستان شناسی نشان می‌دهد که انواع وحشی لوبیا از قاره امریکا (مرکزی و جنوبی) منشأ یافته‌اند. با مطالعه روی مارکرهای مولکولی، دو مرکز تنوع بزرگ جغرافیایی شامل امریکای مرکزی (منطقه فرو امریکا 1) و امریکای جنوبی (منطقه آند 2) برای لوبیا معرفی کرده‌اند و یک کمربند انتقال بین این دو ناحیه در شمال پرو یافته‌اند. ایزولاسیون جغرافیایی و خود باروری گیاه لوبیا مانع انتقال ژن‌های یک مبدأ یا جمعیت به مبدأ یا جمعیت دیگر شده که دلیل عمده اختلاف بین ژنوتیپ‌های این دو مرکز بوده است. گونه‌های امریکایی دارای غلاف‌های بزرگ و نسبتاً پهن، نوک‌دار (مهمیزدار) محتوی چندین بذر درشت (4 تا 8 بذر در هر غلاف) و گوشوارک‌های کوچک و میخی شکل هستند. برخی انواع لوبیا در این گونه‌ها عبارتند از: لوبیا معمولی، لوبیا تپاری، لوبیا فرنگی و یا لوبیا لیما (نوع دانه درشت در امریکای جنوبی و نوع دانه ریز در امریکای مرکزی) لوبیا رونده، لوبیا قرمز رونده و غیره (مجنون حسینی،1387).

گونه‌های دنیای قدیم (آسیایی) دارای غلاف‌های کوچکتر، استوانه‌ای، بدون نوک، محتوی تعداد زیادی بذر کوچک (گاهی تا 20 عدد در هر غلاف) و گوشوارک پهن و سیخی شکل هستند. مبدأ لوبیای معمولی احتمالاً بخش‌های قاره امریکای جنوبی در مکزیک و گواتمالا است. واویلوف با توجه به تغییرات ژنتیکی زیاد آن‌ ها که در امریکای مرکزی وجنوب مکزیک یافت شده این مناطق را مبدأ پیدایش می‌داند. لوبیا 4 تا 7 هزار سال قبل از میلاد در مکزیک و بین 1 تا 3 هزار سال قبل از میلاد توسط بومیان امریکا کشت و کار می شده که با کشف تازه امریکا زراعت آن در دنیا گسترش پیدا کرده است. در دنیا تاکنون چهل هزار ژریم پلاسم لوبیا جمع آوری شده که اکثر آن‌ ها به دو منطقه خشک و مرکز پیدایش امریکای جنوبی و مرکزی تعلق دارند. لوبیا در پنج قاره جهان کشت می‌شود و با داشتن 22 تا 25 درصد پروتئین، 56 تا 58 درصد کربوهیدرات در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به عنوان یکی از منابع مهم پروتئین گیاهی محسوب می‌شود (مجنون حسینی،1387).     

یکی از مهمترین مسأئلی که بشر با آن مواجه است، ایجاد امنیت غذایی برای جمعیت جهان و در عین حال حفظ منابع طبیعی اعم از خاک، آب و هوا و تنوع زیستی می باشد. تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل ازکشورهای در حال توسعه درخصوص فرآورده های دامی در طول 20 سال گذشته نشان می دهد که بخش دام از یک بخش چند جانبه در یک سیستم کشاورزی مختلط به سمت سیستم های تولیدی تخصصی و منسجم تر پیش می رود. افزایش سریع جمعیت، افزایش تقاضا برای مواد غذایی، همراه با سطح پایین فناوری تولید محصولات کشاورزی و دامی و صنایع وابسته روستایی در کشور و توأم شدن آن با شرایط دشوار زیست محیطی، کمبود آب، محدودیت اراضی و سرمایه گذاری ناکافی، روند تخریب منابع پایه را تشدید نموده است. تدوین سیاست ها و برنامه های توسعه کشاورزی در گذشته که عمدتاً با هدف حداکثر بهره برداری از منابع پایه برای تأمین نیازهای مقطعی و کوتاه مدت بوده، موجب بهره برداری بیش از ظرفیت منابع و کاهش توان تولیدی آنها شده است. در برنامه های دوم و سوم توسعه کشور بر احیاء، توسعه و ظرفیت سازی این منابع تأکید شده است.سهم بخش دام در اقتصاد جهان بسیار مهم می باشد زیرا این بخش شامل گوشت، شیر، پوست، الیاف، کود، نیروی کار و همچنین انباشت سرمایه می باشد. موارد مذکور با ساختار رفاه اجتماعی بسیاری از جوامع روستایی گره خورده و به عنوان یک ذخیره استراتژیک محسوب می گردد که به ثبات خانواده و نظام کلی کشاورزی می افزاید(فائو، 1996).

اگر افزایش در تولید مواد غذایی متناسب با افزایش جمعیت انجام نشود، در آینده مشکلات فراوانی پیش روی بشر بروز نموده و خطر قحطی سراسر جهان را تهدید خواهد نمود چرا که با بهبود وضعیت بهداشتی جوامع و ارائه روش‎های نوین پیشگیری از بیماری‎ها و بالارفتن میانگین عمر، جمعیت روند رو به رشد سریعتری را دنبال نموده(در هر ساعت 8700 نفر) و نیاز غذایی و پروتئینی بسیار حائز اهمیت دارد(افشار، 1380).

در کشور ایران بالغ بر 75 میلیون نفر است، با رشدی معادل 5/2 درصد در سال های آینده به نزدیک 100 میلیون نفر خواهد رسید. البته با سیاست جدید دولت و نظام برای افزایش جمعیت این ارقام مقادیر بیشتری را بخود اختصاص خواهد داد. در صورت ثابت بودن نیاز سرانه گوشت، بایستی در سال های آتی تولیدگوشت 5/1 برابر و متناسب با آن تولیدات دامی حدود 8/4 برابر افزایش یابد(خالداری، 1387).

از طرفی کیفیت و کمیت غذای دریافتی مردم ایران هنوز فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد(زهری، 1372).

مشکل تغذیه دام در کشور از مهم ترین مسائل دامپروری بوده(70-50 درصد هزینه های تولیدات دامی(آبرامس[1]، 2000))و باتوجه مشکلات مربوط به واردات نهاده های دامی در راستای تحریم ها سبب افزایش قیمتهای تولید و به تبع آن کاهش تولیدات بخش دامی گشته است.یکی از منابع ارزان قیمت برای تغذیه دام، مراتع (فرهومند، 1381) بوده که با بیش از 3000 میلیون هکتار(بیش از 25%) از سطح خشکی های زمین و 4000 میلیون هکتار واقع دراراضی جنگلی و بیشه زارها، علوفه حاصل، بیش از 90% انرژی غذایی 1500 میلیون واحد دامی شامل گوسفند، بز، گاو، گاومیش، شتر و … را تأمین کرده و لذا علوفه مراتع بطور غیر مستقیم بخش اعظم غذای ساکنین زمین را تولید می کند(شیندی² و همکاران، 2000).

مراتع به عنوان اراضی که پوشش طبیعی آنها شامل گندمیان، پهن برگان علفی یا بوته ها است تعریف شده و در نتیجه تأثیر متقابل محیط و موجودات زنده به وجود آمده و به عنوان یک اکوسیستم طبیعی مدیریت می شوند. برای اعمال مدیریت صحیح و اصولی روی این اکوسیستم طبیعی می بایست منابع موجود در آن دقیقا ارزیابی گردد تا بتوان از ارقام و اطلاعات بدست آمده در برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت برای احیا این منابع و تأمین علوفه مورد نیاز دام های کشور استفاده نمود. شرایط خاص کشور ایجاب می کند که از تمامی مبانی علمی و عملی برای افزایش تولیدات دامی استفاده به عمل آید.                        

ایران یکی از مهمترین مراکز تنوع گیاهان علوفه ای می باشد و از پتانسیل بالقوه ای برای توسعه این محصولات برخوردار است. برای بهره برداری بهتر از این پتانسیل نیاز به برنامه ریزی دقیق و مناسبی می باشد تا به نحو مطلوبی بتوان این تنوع کم نظیر را حفظ کرده و از آن بهره برداری نمود. اما در کشور ما به شناخت، تولید و مدیریت گیاهان علوفه ای در مقایسه با سایر محصولات زراعی کمتر توجه شده است. تولید علوفه هایی که علاوه بر عملکرد خوب دارای مواد مغذی مناسب برای انواع متفاوت دام ها هستند یکی از اهداف مهم می باشد. کمبود علوفه در کشور و فشار بیش از حد به مراتع منجر به کاهش تولیدات دامی، کمبود فعلی گوشت و تخریب مراتع شده است. واردات علوفه و گوشت راه حل اساسی در این راستا نیست، بلکه تولید خوراک دام در داخل کشور بهترین راهکار در این مورد می باشد. باید توجه داشت که منابع طبیعی بیش از 80 % از مساحت کل کشور را شامل می شود و معادل 136 میلیون هکتار سرزمین ایران را در بر می گیرد و 90 میلیون هکتار از مساحت کل منابع طبیعی ایران را مراتع تشکیل می دهد. در حال حاضر تولید بالفعل معادل 21/4 میلیون تن علوفه خشک است که 50 % آن قابل برداشت بوده و نقش مهمی در تغذیه دامهای کشور دارد( آقاجانی و رضایی 1383).

آمار و اطلاعات موجود در منابع نشان می دهد که علوفه تولیدی مراتع کشور با سطحی معادل 90 میلیون هکتار فقط می تواند 40 میلیون واحد دامی را تعذیه نماید در حالی که تعداد دام موجود در کشور در حال حاضر بیش از 100 میلیون واحد دامی است(مصداقی1372).

استفاده علمی و اصولی از مراتع، مستلزم آگاهی از کیفیت و ارزش غذایی گونه های موجود در مراتع، همراه با مدیریت کارآمد می باشد(عرفانزاده و ارزانی، 1381).

علوفه های مرتعی از مهم ترین منابع غذایی مورد استفاده دام محسوب می گردد، به طوری که طبق آخرین آمار ارائه شده توسط معاونت دام از تعداد 124 میلیون واحد دامی کشور، حدود 83 میلیون واحد دامی وابسته به مراتع می باشد(1381). گیاهان غالب در مراتع عموماً مشتمل بر گندمیان، پهن برگان و بوته ها می باشد که برای انواع دام مناسب می باشند(قورچی، 1374).

لذا بخش عمده مشکل تغذیه دام ها منوط به عدم آگاهی از شرایط و امکانات بالقوه مراتع و مدیریت بوده و جمع آوری اطلاعات علمی در زمینه نباتات مرتعی، راه گشامی باشد بطوریکه شناسایی گیاهان مرتعی در سیستم های پرورش دام در کشورهای حوزه دریای مدیترانه و خاورمیانه مورد نظر متخصصین دام قرار گرفته است(گلسن واینال[2]، 1995).

برای بدست آوردن اطلاعات ارزش غذایی روش هایی بیولوژیکی دام زنده[3] و آزمایشگاهی[4]، شیمیایی و فیزیکی(اسپکتروفتومتر، طیف سنجی مادون قرمز و…) می باشند(تکاسی وسیدمومن،1381).

باتوجه به مقادیر بسیار بالای گونه های مرتعی و هزینه و زمان بالای مورد نیاز رسیدن به هدف آگاهی از ارزش غذایی، بررسی و جایگزین کردن روش های جدید با دقت قابل قبول و هزینه و زمان کمتر بسیار حائز اهمیت می باشد. یکی از روش های مناسب و ارزان و سریع روش تولید گاز می باشد که نسبت خوراک هضم شده به طور غیر مستقیم از روی حجم گاز تولیدی توسط تخمیر برآورد شده و مزیت آن نسبت به روش های دیگر، کاربرد آسان آن برای تعداد زیادی نمونه خوراک به خصوص در صورت خودکار بودن ثبت گاز تولیدی می باشد(نوید شاد و جعفری صیادی، 1386).

با توجه به مشکلات مربوط به تهیه مایع شکمبه در این روش و نیاز به فیستوله گذاری یا آزار و اذیت حیوان برای قرار دادن شلنگ خاص در شکمبه و مکش کردن مایع شکمبه، در سالهای اخیر جایگزینی مایع مدفوع بجای مایع شکمبه و جلوگیری از جراحی و قرار دادن شلنگ در دهان دام از استقبال زیادی برخوردار شده است. البته برای رسیدن به این هدف نیاز به مطالعات گسترده و زیاد می باشد که هر کدام از این مطالعات می تواند در راستای رسیدن به روش مناسب و کم هزینه و سریع کمک شایانی نماید. با توجه به جایگاه خاص مراتع در تأمین علوفه مورد نیاز دام های کشور و اختصاص داشتن بخش قابل توجهی از اراضی کشور به مراتع، متأسفانه در راستای تعیین قابلیت هضم و ارزش غذایی علوفه های مرتعی با روش های جدید و جایگزین کردن مایع شکمبه بوسیله مایع مدفوع، تحقیقات جامع و زیادی صورت نگرفته است و اکثر تحقیقات صورت گرفته نیز، اغلب تعیین ترکیبات شیمیایی به وسیله روش شیمیایی بوده است. لذا در این تحقیق، ارزش غذایی و قابلیت هضم سه گونه مرتعی جاشیردامی[5]،سورگم و بروموس[7] با بهره گرفتن از جایگزینی مایع مدفوع بجای مایع شکمبه در روش تولید گاز در سه نوع دام غالب مراتع شامل گوسفند، بز و گاو مورد ارزیابی قرار گرفت.

:

در این رساله موسیقی شعر فروغ فرخ­زاد، با نگاهی سبک شناسانه مورد بررسی قرار گرفته­است. با توجّه به اینکه طبیعی بودن، جزء مؤلفه­ های اساسی در همة­ عناصر شعری اوست، موسیقی نیز در بافتی کاملاً طبیعی و حسّی ارائه شده که در این نوشتار برجستگی و تمایز وزن شخصی ( موسیقی بیرونی) شعر او و نیز به نقش قافیه و ردیف به عنوان ارکان موسیقی کناری و برجستگی خاص موسیقی درونی، علی الخصوص تکرار در همه سطوح، پرداخته شده­است.

فروغ شاعر زندگی است و گوشه­های بکر آن را زیسته و سروده است، پس طبیعی است در شعر او همه چیز طبیعی باشد. از جمله موسیقی که کارکرد درست آن از جنبه­ های قدرتمند شعرهایش است. وزن عروضی و نیمایی، آشکارترین شکل موسیقی در شعر فارسی است که مبنای وزن عروضی، همسانی و تساوی ارکان عروضی و اساس وزن نیمایی، مبتنی بر عدم لزوم همگونی مصراع­هاست. یکسانی زحاف در رکن آخر وزن، در همة مصراع­های یک شعر در عروض سنتّی لازم است و در شعر نیمایی به دلیل شکستن وزن و عدم تساوی ارکان، زحاف رکن آخر در مصراع­های شعر می ­تواند متغیّر باشد. البته هر ابزاری را که شاعر در شعر استفاده کند تا کلام را از سیاق طبیعی نثر خارج سازد و در آن طنین و تناسب ایجاد کند، از گونة موسیقی شعر محسوب می­ شود.

اگر بخواهیم شاعران طراز اول شعر فارسی را از بدو پیدایش تاکنون، به اعتبار سبک‌های مختلف شعر فارسی برشماریم، بدون شک ناگزیر به اقرار این حقیقت خواهیم شد که چند تن از بزرگان شعر فارسی در قرن حاضر می‌زیسته‌اند و یکی از ایشان «فروغ فرخ‌زاد» است.

خوشبختانه «فروغ» در مورد شعر، ذهنی باز و بدون تعصب داشت و درباره اشعار خود انتقادهای تندی دارد. یک جا می‌گوید : «می‌خواهم بگویم که حتی بعد از خواندن نیما هم، من شعرهای بد خیلی زیاد گفته ام»

موسیقی و آهنگ شعر محدود به قالب عروضی و بحر شعر نیست. بلکه در نوع پیوستگی کلمات با یکدیگر و ایقاعهای شعر، موسیقی شگفت انگیزی احساس می‌شود که کم از موسیقی وزن شعر نیست. زیرا موسیقی شعر دامنه پهناوری دارد و می‌توان آن را در چهار صورت مورد بررسی قرار داد :

• موسیقی بیرونی که همان وزن عروضی است بر اساس کشش هجاها و تکیه‌ها.

• موسیقی کناری که قافیه و ردیف را شامل می‌شود و آنچه در حکم آن است و تکرارها.

• موسیقی داخلی یا درونی که عبارتست از هماهنگی و نسبت ترکیبی کلمات و طنین خاص هر حرفی در مجاورت با حرف دیگر. به بیان دیگر مجموعة هماهنگی‌هایی که از طریق وحدت و تضاد صامت‌ها و مصوت‌های کلمات یک شعر پدید می‌آید مانند انواع جناس‌ها.

• موسیقی معنوی که ارتباط‌هایی پنهانی یک مصراع یا لخت از رهگذر انواع تضادها و تقابل‌ها پدید می‌آید.

وزن، موسیقی بیرونیِ شعر را ایجاد می‌کند و ایقاعهای کلمات موسیقی درونیِ آن را البته موسیقی داخلی را با موازین عروضی نمی‌توان سنجید و همان است که استاد لامبورن lamborn می‌گوید : موسیقی درونی که در شعر پیدا می‌شود از وزن و نظم وسیعتر است و چه بسا شعرهایی که از نظر نت موسیقی مساوی هستند و از نظر موسیقی اصوات کلمات و موسیقی درونی متفاوت‌اند و حتی هر بیت از یک شعر ممکن است موسیقی خاصی داشته باشد که با موسیقی درونیِ بیت دیگر متفاوت باشد»

این پایان نامه به برررسی و نقد موسیقی فروغ و توضیحی در مورد جنبه‌های شاعری او و همچنین به بحث‌های عروضی شعر فروغ می‌پردازد.

مقصود و منظور نگارنده از انتخاب این موضوع قرار دادن اطلاعاتی تازه و نو در اختیار خوانندگان گرامی است. هر چند که این رساله باز هم جای بحث و گفتگو و جستجو دارد.

در ابتدا کل دیوان فروغ را تقطیع نموده و سپس از منابع مختلف یاری جستم. این رساله شامل 6 فصل می‌باشد که فصل اول آن مربوط به کلیات تحقیق است. فصل دوم که شامل 3 بخش در مورد زندگینامه، شعر و اندیشة فروغ است.

فصل سوم که شامل5 بخش بوده و به بررسی اوزان کل دیوان فروغ می پردازد.

درفصل چهارم به بررسی قوافی اشعار فروغ پرداختم.

فصل پنجم اختصاص دارد به قوالب شعری فروغ که مورد بررسی قرار گرفته است.

و در نهایت فصل ششم نتیجه گیری از کل این فصول است.

با تمام تلاشی که در این زمینه انجام داده‌ام، به یقین این رساله هنوز هم ناقص بوده و باز هم جای بحث و گفتگو و ادامه را دارد. امید آن است که خوانندگان محترم هرگونه کمی و کاستی در این رساله را به دیده اغماض بنگرند.

1-2-بیان مساله:

موسیقی شعر، دامنة پهناوری دارد. گویا نخستین عاملی که مایة رستاخیز کلمه‌ها در زبان شده و انسان ابتدایی را به شگفتی واداشته است، همین کاربرد موسیقی در نظام واژه‌ها بوده است.

هر مجموعۀ گفتار از مقداری عناصر آوایی و صوتی به وجود آمده است و این مجموعه آوایی و صوتی ممکن است با یکدیگر یا بعضی از آنها، با بعضی دیگر، توازنها یا تناسب‌هایی داشته باشند و در رابطه ای که اجزایش – بلحاظ انواع تناسب‌ها – با یکدیگر می‌توانند داشته باشند دارای انواع موسیقی‌های زبانی نیز می‌تواند باشد و ما بعضی از این انواع شناخته شدۀ تناسب‌ها را به اختصار در ذیل مورد اشاره قرار می‌دهیم :

الف ) وزن : اهل هر زبانی وزن شعر خود را در تناسب‌هایی خاص احساس می‌کنند که اهل زبان دیگر ممکن است آن تناسب را احساس نکنند.

ب ) قافیه : همان مجموعه آوایی، گذشته از وزن، بلحاظ اشتراک صامتها و مصوتها، در مقاطع خاصی – وسط یا آخر و حتی اول هر قسمت – می‌توانند تناسب دیگری هم داشته باشند که خود صورت دیگری از موسیقی شعر است و آن را قافیه (به معنی عام کلمه که شامل قافیه‌های میانین هم می‌شود) می‌خوانیم.

ج) ردیف : شکل دیگری از موسیقی شعر است که در حقیقت تکمیل موسیقی قافیه است یا شکل غنی تر شدة قافیه‌هاست.

د) هماهنگی‌های صوتی : همان مجموعة عناصر آوایی، بلحاظ اشتراک صامتها و مصوتهای موجود در داخل سراسر زنجیرةگفتار، و نه در مقاطع خاصی، امکان تناسب‌های دیگری هم در آن می‌رود مثل اینکه مصوت «او» یا «آ» یا «ای» و مثلاً صامت سین یا شین یا میم اگر به تناسب خاصی تکرار شود خود جلوة دیگری از موسیقی شعر است و عاملی در رستاخیز کلمه‌ها. سهم بسیار عمده ای از موسیقی شعر در همین بخش هماهنگی‌های صوتی عبارات نهفته است که اندکی از آن را قدما در مباحث مربوط به انواع جناسها مطرح کرده‌اند.

هیچ ملّتی را نمی‌شناسیم که از موسیقی بی بهره باشد پس باید بپذیریم که موسیقی پدیده‌ای در فطرت آدمی‌است. عواملی که آدمی‌را به جستجوی موسیقی می‌کشانده است همان کششهایی است که او را وادار به گفتن شعر می‌کرده است و پیوند ایندو سخت استوار است. زیرا شعر در حقیقت موسیقی کلمه‌ها و لفظ‌هاست و غنا، موسیقی الحان و آهنگها.

از آنجایی که بحث درباره موسیقی بیرونی، کناری، داخلی و معنوی در اغلب کتابها آمده است در همین راستا سعی خواهد شد در این رساله دربارة ابداعات و ابتکارات فروغ فرخ‌زاد در وزن شعر معاصر بحث بیشتری به میان آید.

«وزن شعر یا عروض، چیزی جدا از شعر نیست و چیزی نیست که ثابت و غیر قابل تغییر و دگرگونی باشد و باید به این نکته توجه داشت که علم عروض مقدم بر شعر نیست…» (ترابی، ضیاء الدین، 1375 : 36).

هر اثر هنری، منطقی خاص خود دارد و هیچ شعر بزرگ و حتی خوب نمی‌تواند اندیشه‌ای را در خود نپرورده باشد. شعر فروغ، جدای از وزن و عروض و موسیقی، شعری است که فکر کردن و نگاه کردن و حس کردن و دیدن را به ما یاد می‌دهد.

شعر فروغ، شعری است دارای ساختی استوار و جوهری ناب که همواره خواننده را از پنجره‌های تصاویر گوناگون و بر جاده‌های مصراع‌های رنگارنگ به تماشا و حرکت وا داشته و وا می‌دارد.

آنچه مسلم است همه وزن‌هایی که با الهام مصراع اول به ذهن شاعر می‌گذرد و او را به رعایت وزن الهام شده مجبور می‌کند، از جریان ناخودآگاهی سرچشمه می‌گیرد که با تمامی‌احساسهای شدید و هیجانات روحی و ذهنی که نتیجة برخورد حواس اوست با اشیاء و تصاویر آنی و فرار، رابطه مستقیم دارد و همین است که وزنها تندند و گاهی حتی تندتر از آن که بتوان آنها را به همان کیفیت که در مصراع نخست شکل گرفته‌اند، دنبال کرد و ادامه داد. این است که جویبار کلمات مترنّم از مسیر عروضی خود می‌گریزند و منحرف می‌شوند.

تمام روز در آئینه گریه می‌کردم

که آغازی است صاف و بی سکون یا سکته. اما بعد :

که چون حبابهای کف صابون

که در صورت کشش «که» آغاز مصراع، درست است اما در غیر از وزن مصراع آغاز «یا»

و از شکافهای کهنه، دلم را به نام می‌خواند.

که سکته ای تند دارد و گریز آن از چهارچوب اوزان عروضی پیداست و نشان دهندة اینکه فروغ نمی‌تواند همة این تصاویر تند و فرار و همه آن حرفهایی را که در این آب و خاک، در عالم شعر تازگی دارد، در شکلهای عروضی اوزان بگیرد و بپرورد. (حقوقی، 1387 : 336 – 308)

اگر بتوانیم به گفتة محمد حقوقی – در هم ریختگی اوزان عروضی را «حسی» یا گفتاری بنامیم، مشروط بر اینکه بهانه ای به دست ناآگاهان ندهد، موسیقی کلام فروغ با همه آشفتگی‌های وزنی، گوهری ناب و با ارزش به شمار می‌آید، وچه بسا اینکه اگر اجل به وی مهلت می‌داد، به یقین یکی از پرچمداران شعر نیمایی می‌شد.

1 – 3- پرسش‌های تحقیق:

در این پژوهش به سئوالات زیر پاسخ داده می‌شود :

• آیا اشعار فروغ از ساختی استوار و منطقی برخوردار است؟

• آیا می­توان تلاش فروغ در آفرینش موسیقی جدید در کلام و نوآوری در پهنة موسیقی زبان را ناشی از عدم توان وی در برخورد با وزن عروض تلقی کرد؟

• آیا وزن شعر چیزی جز حرکت کلی و آهنگین کلمات است؟

• آْیا شاعر می ­تواند در صورت داشتن ذهن موسیقایی با بهره گرفتن از امکانات موجود در زبان به خلق اوزان جدید بپردازد؟

• آیا می­توان علاوه بر آخر مصراع، در اول و وسط مصراع­ها نیز توسع اعمال گردد؟

• اشعار فروغ فرخ­زاد در چه وزن و بحرهایی سروده شده است؟

1- 4- اهمیت و ضرورت تحقیق :

این تحقیق به دلیل نشان دادن توان شاعری فروغ در پرداختن به وزن عروضی و نیز ابداع و نوآوری‌های وی در محدودة قواعد عروضی با بهره گرفتن از کلید اختیارات مجاز شاعری و کلیة زحافات رایج و حتی غیرمتداول ولی قابل تصور و وقوع افاعیل عروضی و ترکیب دو یا چند وزن و با بهره گیری از امکان تکرار افاعیل یا برخی از آن در قسمت‌های مختلف هر مصراع، به خوانندگان محترم است.

1- 5 -پیشینه تحقیق :

تاکنون رسالة مستقلی در این رابطه نوشته نشده است.

1 – 6- اهداف تحقیق :

1- هدف از تنظیم و تدوین رساله این است که در تقطیع شعر فارسی چه کل و چه نو باید این واقعیت را در نظر داشت که اولاً موسیقی شعر تنها محدود به آن نیست که به وزن عروضی مشهور شده و اساس وزن شعر فارسی را تشکیل داده است. ثانیاً زبان فارسی، زبانی است هجایی که از نظر ساخت و ترکیب با قوالب یا همان افاعیل عروض شعر که از زبان و شعر عرب اقتباس شده، دقیقاً قابل تطبیق نیست.

2 – پس از انجام این رساله، خوانندگان محترم می‌توانند اطلاعاتی را در مورد عنوان این رساله دریافت نمایند و دریابند که فروغ به سرودن شعری مؤفّق شده که از همة امکانات نهفته در بعد موسیقایی و وزن و آهنگ شعر استفاده کرده است.

3 – این تحقیق از آن جهت که مطالبی را در مورد اختیارات بدیع شاعری بازگو می‌کند، دارای اهمیت است.

1- 7 – فرضیه‌های تحقیق:

• اشعار فروغ در عین سادگی و روانی از ساختن استوار و منطقی برخوردار است. اشعار با بیانی ساده و به گونة خاطره نگاری آغاز می­ شود و دارای لحنی روایی است.

• امکان نوآوری در وزن شعر وجود دارد.

• وزن، چیزی نیست جز حرکت کلی و آهنگین کلمات که در نهایت در گوش شنونده به نوعی وزن و موسیقی منتهی می­ شود.

• وزن شعر صرفاً محدود به اوزان شناخته شدة پیشین و مذکور در کتابهای عروض شعر نیست.

• فروغ بیش از هر چیز در پی توسعه بخشیدن به وزن در اول و وسط و پایان مصراع است.

• اکثر اشعار فروغ در بحر مضارع و مجتث است.

1-8 -تعاریف واژه‌های کلیدی :

فروغ: فروغ فرخ‌زاد در سیزدهم(پانزدهم) دی ماه سال 1313 از حاصل پیوند سرهنگ محمد فرخ‌زاد و توران وزیری تبار که زندگی مالی متوسطی داشتند، در تهران چشم به جهان گشود. او دو برادر به نام‌های امیر و فریدون و یک خواهر به نام پوران داشت.

موسیقی:موسیقی و آهنگ شعر محدود به قالب عروضی و بحر شعر نیست و شامل 4 بخش می‌شود:

• موسیقی بیرونی که همان وزن عروضی است بر اساس کشش هجاها و تکیه‌ها.

• موسیقی کناری که قافیه و ردیف را شامل می‌شود و آنچه در حکم آن است و تکرارها.

• موسیقی داخلی یا درونی که عبارتست از هماهنگی و نسبت ترکیبی کلمات و طنین خاص هر حرفی در مجاورت با حرف دیگر.

• موسیقی معنوی که ارتباط‌هایی پنهانی یک مصراع یا لخت از رهگذر انواع تضادها و تقابل‌ها پدید می‌آید.

عروض: اوزان برخی از اشعار«فروغ» نباید با قواعد ثابت و تغییر ناپذیر عروض شعر سنتّی فارسی کاملاً منطبق باشد. همۀ اشعار فروغ وزن دارد اما گاهی نه وزنی که دقیقاً مبتنی بر قواعد عروض شعر کلاسیک باشد

1 – 9- روش تحقیق :

نوع روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی – تحلیلی می‌باشد و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه­ای است.

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات در این رساله بدین صورت است که ابتدا اطلاعاتی که جمع آوری شده، مورد بررسی دقیق قرار می‌گرد و تمامی‌اشعار و سروده‌های دیوان فروغ، تقطیع عروضی شده و مطالبی که شایستة مطرح کردن در رساله را دارد انتخاب و در فصل‌های رساله قرار می‌گرد و رساله به صورت منطقی و علمی‌تنظیم می‌گردد و توالی موضوعات و فصل‌ها کاملاً رعایت می‌شود و در پایان فهرست، منابع و مآخذ به خوانندگان محترم ارائه می‌گردد.

1-10- حدود و قلمرو تحقیق :

مشکل عمده در انجام این تحقیق، آن بود که منابعی که کاملاً مختص به موسیقی اشعار فروغ فرخ‌زاد باشد موجود نبود و بیشتر در مورد اشعار مهم وی مانند ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد، عاشقانه، مرداب، غزل و چند شعر دیگر بود.

با پیشرفت دنیای مترقی و تكنولوژی پدیده فرسایش و رسوب در حوضه های آبخیز یكی از عوامل اصلی محدودیت در روند طبیعی اكوسیستمهای موجود می باشد. بطوریكه امروزه كمتر نقاطی از عرصه های آبخیز را می توان یافت كه در معرض تخریب و فرسایش خاك قرار نگرفته باشد. با بررسی بیشتر روی علل مؤثر در وقوع این پدیده دیده می شود كه عامل اصلی آن به بهره برداری از طبیعت و در واقع به انسان برمی‎گردد. انسان در زندگی اجتماعی و با افزایش جمعیت روز افزون خود دائم در پی افزایش بهره برداری جهت تأمین نیازهای غذایی و مایحتاج زندگی می باشد، در نتیجه بهره برداری بیشتر از حد توان از اراضی، مدیریت غلط منابع طبیعی باعث ایجاد فرایندهای فرسایشی بسیار شدیدی در سطوح اراضی شده است. .

مطالعات حوضه ماسوله استان گیلان، با هدف بررسی هیدروژئومورفولوژی حوضه ی ماسوله رودخان با تأکید بر آبشارهای منطقه با بررسی مباحث مختلف در زمینه اقلیم، زمین شناسی، هیدرولوژی و منابع آبی حوضه صورت گرفته است. در بخش ژئومورفولوژی و بحث فرسایش و رسوب با هدف شناسایی و بررسی اشكال موجود فرسایش حوضه، بررسی علل مؤثر در فرسایش و مقدار كمی و ارزیابی از میزان فرسایش و رسوب خاك به این موارد پرداخته است. با اجرای برنامه های جامع آبخیزداری در مسیر حفاظت آب و خاك، كنترل سیلاب و روانابهای فصلی می توان تا حد قابل قبولی از شدت فرسایش خاك د راین حوضه كاست و از زیان و خطرات ناشی از آن نیز در امان بود. این امر زمانی موفقیت آمیز خواهد بود كه با مشاركت و دخالت ساكنین حوضه ها وآموزش های صحیح بهره برداری از منابع نیز توأم باشد. این تحقیق با توجه به موارد فوق به پنج فصل زیر تقسیم می گردد:

فصل اول :کلیات تحقیق

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

فصل سوم : بستر طبیعی تحقیق

فصل چهارم :یافته های تحقیق

فصل پنجم : نتیجه گیری، پاسخ به فرضیات و ارائه پیشنهادات و در نهایت منابع و مآخذ می باشد.

 1 -1 بیان مسئله

بررسی جامع حوضه های آبریز از نظر هیدروموفولوژی یک راه حل اساسی برای مدیریت اکوسیستم است که منجربه حفاظت بهتر منابع طبیعی خواهد شد تغییرات کاربری اراضی و نوسانات اقلیمی از جمله عواملی هستند که بر چرخه طبیعی آب در اکوسیستم اثر می گذراند. شیب دامنه هاو طبقه بندی آنها ، شیب بستر، پوشش گیاهی، نوع و شکل زمین و نوع محصول کاشت شده در زمین، رژیم های جریانی و یا نحوه جریان رژیم قشری، رژیم عمقی، رژیم دائمی و فصلی، لیتوژی و ضخامت سازنده ها و نوع سازنده و روان آبهای موجود در یک حوضه به همراه شکل حوضه از جمله مواردی هستند که در هیدرومورفولوژی مورد مطالعه قرار می گیرند.

کشور ایران در مقیاس جهانی با توجه به شرایط موجود ازجمله نوادر سرزمین هایی است که از تواناییها و تنوع های بسیار با ارزشی برخوردار است. به منظور امکان بهره برداری مناسب از این توانایی ها، شناخت محدودیتها و حساسیت های محیط طبیعی در این سرزمین از اهمیت فراوانی برخوردار است. مطالعات ژئومورفولوژی که نتایج دخال فرایندهای زمین شناسی و هیدرولوژی و اقلیم شناسی را منعکس می سازددر این شناسایی نقشی تعیین کننده دارد.

استان گیلان با دارا بودن شرایط خاص جغرافیایی و منحصر به فردخود، بخصوص با دارابودن جنگل های انبوه و بارش فراوان این امکان را بوجود آورده تا حوضه های رودخانه ای بدلیل انواع فرسایش دستخوش تغییر ات شده و به مرور زمان پدیده های ژئومورفولوژی در آن نمایان گردد.

حوضه ماسوله رودخان در غرب گیلان از ارتفاعات کوههای شاه معلم سرچشمه مى‌گیرد و با نام ماسوله در منطقهٔ سرایان به «زیگل» و «لیکوند» تغییر نام مى‌‌دهد. حداکثر ارتفاع حوزهٔ رود ماسوله ۳۰۰۰ متر است. ماسوله رودخان در «چومثقال» وارد تالاب انزلى مى‌شود. لذا این تحقیق در نظر دارد تا به بررسی هیدرو موفولوژی حوضه ی ماسوله رودخان پرداخته و این حوضه را از نظر هیدرولوژی و مورفولوژی مورد ارزیابی قرار دهد.

 1- 2 سوالات تحقیق

آیا در حوضه ماسوله رودخان آبشار وجود دارد؟

عوامل موثر در بروز و پیدایش آبشار در حوضه ماسوله رودخان کدامند؟

آیا نوع خاک و جنس زمین در پیدایش آبشارهای حوضه نقش دارند؟

آیا شرایط اقلیمی وبارندگی در پیدایش آبشار حوضه نقش دارند؟

1-3 فرضیه تحقیق

در تعریف فرضیه می توان گفت: فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیده ها، اشیاء و متغیرها، که محقق را در تشخیص نزدیک ترین و محتمل ترین راه برای کشف مجهول کمک می نماید ؛ بنابراین، فرضیه گمانی است موقتی که درست بودن یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد. (حافظ نیا، 1382، 110)

فرضیه یک تصور، گمان یا حدس آگاهانه درباره نتایج احتمالی تحقیق است. فرضیه، یک راه حل فرضی و یا نظریه ای است که باید ثابت شود و جوابی معقول برای مسئله تحقیق ارائه کند. در اصل، فرضیه و مسئله تحقیق با یکدیگر بسیار مرتبط هستند و اساس الگو و بررسی های تحقیق را تشکیل می دهند (علیجانی، 1380، 174)

فرضیه، توجیه و تبیین های حدسی معینی را درباره واقعیات عرضه می کند و پژوهشگران را در بررسی این واقعیات و تجارب کمک و هدایت می کند. فرضیه یک پیشنهاد توجیهی و به زبان دیگر راه حل مسئله است که هم به یافتن نظم و ترتیب در بین واقعیات کمک می کند و هم باعث استنتاج می شود. یافته های علمی دانشمندان هر یک در پی یک فرضیه و حدس و گمان علمی مقدور شده است. آنها ابتدا به صورت بنای فرضیه اقدام کرده ان و سپس در مورد آن به تحقیق و جستجو پرداخته اند (حافظ نیا، 1382، 110)

موفقیت و استحکام هر تحقیق بشر بسته به استحکام فرضیات آن است. رد یا اثبات فرضیات در تحقیق تفاوت چندانی ندارد و رسیدن به هر یک از دو نتیجه با ارزش می باشد. فرضیه را نباید معادل نظریه پنداشت. چرا که فرضیه نظریه ای به اثبات نرسیده است. (نادری و سیف نراقی، 1382، 39)

فرضیات مطرح شده در پژوهش حاضر عبارتند از :

به نظر می رسد در حوضه آبریز ماسوله رودخان آبشار وجود دارد.

به نظر می رسد نوع خاک و جنس زمین در پیدایش آبشارهای حوضه نقش دارند.

به نظر می رسد شرایط اقلیمی وبارندگی در پیدایش آبشار حوضه نقش دارند.

1 -4 اهداف تحقیق

   پژوهشگر برای اینکه بتواند کار تحقیقی خودش را را حت تر شروع نماید باید هدف تحقیق را فراوری خود داشته باشد (ودیعی، 1384، 40). پژوهشگر هدف نهایی خود را بیان می کند. این موضوع هر چند که در عنوان پایان نامه به صورتی عنوان شده است ولی بهتر است در این بخش به تفصیل و روشن تر ذکر شود. (خدابخش، 1383، 11)

   اهداف تعیین می کند که محقق از چه دیدی به مسئله نگاه می کند و چه چیزی را می خواهد نشان دهد، به عبارتی می توان گفت اهداف تحقیق نشان می دهد دیدگاه، افکار، تیزبینی، هوش و همچنین میزان تلاش محقق چقدر است؟ (سادات، رضوی، 1384، 55).

   حوضه های آبریز بخش اصلی چشم اندازهای رودخانه ای هستند و در نتیجه، بخش وسیعی از پژوهش‎ها بر روی مشخصات آنها متمرکز شده است. این پژوهش ها شامل موقعیت جغرافیایی شبکه های رودخانه ای و شرح کمّی بافت، طرح، شکل و ارتفاع حوضه آبریز می شود. (آبراهامز، 1984)

   هدف این تحقیق بطور کلی شناسایی قابلیت‌ها و محدودیتهای مکانی و ارائه راهکارهایی در جهت تقویت قابلیت ها و کاهش محدودیتها می باشد که این تحقیق نیز در خارج از این محدوده نبوده و اهداف آن بطور عمده به شرح زیر است.

بررسی هیدروژئومورفولوژی حوضه ماسوله رودخان با تاکید بر آبشار

شناسایی اشکال تاثیر گذار در پیدایش آبشار در حوضه

ارائه راهکارهای مناسب برای مدیریت محیط و استفاده بهینه از آبشار های موجود

1 -5 نوع روش تحقیق

روش اصلی در این تحقیق روش تحلیلی – توصیفی و بر پایه مشاهدات میدانی است. روش تحقیق به معنای تبیین و تفسیر حرکت جهت رسیدن به حقایق مربوط به موضوع تحقیق ماست. (حافظ نیا، 1382، 19). روش تحقیق در این پایان نامه مبتنی بر روش تجربی و نیز دوروش استقرایی(حرکت از جزء به کل) وعلّی قیاسی (بررسی علت و معلول) می باشد. درراستای انجام این پژوهش از مواد و تکنیک های زیر نیز کمک گرفته شده است:

   پس از انتخاب موضوع پایان نامه و طرح پرسش ها و فرضیات تحقیق، اطلاعات کتابخانه ای مورد نیاز گردآوری شد. با توجه به روش تحقیق که از نوع بررسی علت و معلول می باشد پدیده ها و فرم های ژئومورفیک(معلول) براساس فرایندهای ژئومورفولوژی (علت) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. در مرحله بعد اطلاعات به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و پس از تهیه نقشه ها و سایر اطلاعات مورد نیاز، نتیجه گیری و آزمون فرضیات انجام شده است.

   علاوه بر این، از تعدادی از مدل های کمّی ژئومورفولوژیکی نیز بر حسب نیاز در قسمت های مختلف پایان نامه استفاده گردیده است. در این مورد می توان به مدل استرالر برای رتبه بندی آبراهه ها اشاره کرد. همچنین در مورد برآورد فرسایش و رسوب مدل فورنیه مورد استفاده قرارگرفته شده است.

1 -6 روش گردآوری اطلاعات

روش گردآوری اطلاعات به صورت زیر می باشد:

روش کتابخانه ای:

روش های کتابخانه ای در تمامی تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد، ولی در بعضی از آنها در بخشی از فرایند تحقیق از این روش استفاده می شود. (حافظ نیا، 1382، 164) برای فراهم نمودن اطلاعات، آمار و داده های مورد نیاز پژوهش از آثار مکتوب موجود در کتابخانه ها، فایل های آماری، سالنامه ها، نقشه‎ها وغیره استفاده شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. این اطلاعات به صورت کتاب، مقاله، پایان نامه، انواع سند و سیستم های اطلاع رسانی رایانه ای، آمارنامه ها و. . . در دسترس می باشد.

   روش میدانی:

روش های میدانی به روش هایی اطلاق می شود که محقق برای گردآوری اطلاعات ناگزیر است به محیط بیرون برود و با مراجعه به افراد یا محیط و نیز برقراری ارتباط مستقیم با واحد تحلیل یعنی افراد، اعم از انسان، مؤسسات، سکونتگاه ها، موردها و. . . اطلاعات موردنظر خود را گردآوری کند. در واقع او باید ابزار سنجش اطلاعاتی خود را به میدان ببرد و با پرسشگری، مصاحبه، مشاهده و تصویربرداری آنها را تکمیل نماید و سپس برای استخراج، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل به محل کار خود برگردد. (حافظ نیا، 1382، 179) در زمینه عملیات و مطالعات خاص میدانی، طی انجام پژوهش، مشاهده های مقدماتی از حوضه آبریز ماسوله رودخان مانند بررسی های ژئومورفولوژیک، مورفومتریک، عکس برداری، استفاده از نقشه های توپوگرافی و انطباق آن با منطقه، اندازه گیری موقعیت مکانی و جغرافیایی پدیده های ژئومورفولوژیکی و بخصوص آبشار های موجود در این حوضه با دستگاه GpS طی مراحل تحقیق صورت پذیرفته است. در این پژوهش در بخش میدانی گردآوری اطلاعات، ضمن مراجعات متعدد به حوضه آبریزماسوله رودخان، مشاهدات میدانی با دستگاه GpS مختصات و ارتفاع آبشارهای لازم به ثبت رسیده است و تصاویر مورد نیاز از پدیده های حوضه آبریز و عملکرد آنها تهیه شده است.

1 -7 ابزار گردآوری اطلاعات

هر یک از روش های گردآوری اطلاعات ابزار مخصوص به خود را دارد در روش متن خوانی از فیش و در روش آمار خوانی از جداول و در جای دیگر از نقشه و كروكی استفاده شده است همچنین ابزارهایی همچون کامپیوتر، نقشه، نرم افزارهای جغرافیایی، و غیره مورد استفاده قرار می گیرد.

در این پژوهش نقشه های مختلف زمین شناسی، توپوگرافی، ژئومورفولوژی، هیدرولوژی و. . . مورد نیاز می باشد. ابزارآلات برداشت میدانی از قبیل دوربین عکاسی و فیلمبرداری، کامپیوتر و غیره. . . مورد نیاز است. علاوه بر آن آشنایی با دانش GIS جهت تهیه نقشه های مورد نیاز از اطلاعات پایه ضروری می باشد و نیز آشنایی با نرم افزارهای office از جمله word و excel در این پژوهش ضروری است. در پژوهش حاضر از منابع زیر استفاده شده است:

1) نقشه های توپوگرافی منطقه با مقیاس 50000 :1 فومن، شولم

2) نقشه زمین شناسی منطقه با مقیاس 100000 : 1 بندر انزلی

3) نقشه خاک و قابلیت اراضی استان گیلان با مقیاس 1:250000

4) نقشه پوشش گیاهی و کاربری اراضی استان گیلان با مقیاس 1:100000

5) اطلاعات حاصل از بررسی های میدانی       

6) داده های خام و اطلاعات کمّی مورد نیاز پژوهش شامل:

– اطلاعات استانداری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان

– اطلاعات اقلیمی از اداره کل هواشناسی گیلان

– اطلاعات هیدرولوژی از شرکت آب منطقه ای گیلان

– اطلاعات سازمان جهاد کشاورزی گیلان

 1 -8 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

در این پژوهش پس از جمع آوری اطلاعات از طریق منابع كتابخانه ای و میدانی به سازماندهی و طبقه بندی داده های خام پرداخته و پس از آن با بهره گرفتن از نرم افزار های مختلف به آماده نمودن آمارهای خام به جهت استفاده در روش های تجربی و آماری به جهت مطالعات پرداخته و در نهایت به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته خواهد شد.

امروزه شاهد رشد عظیمی در تولید داده هستیم. فعالیت‌ها و تعامل‌های روزانه انسان‌ها، حجم چشمگیری از داده‌ها و اطلاعات را به وجود می‌آورد؛ به عنوان مثال در ارتباطات از راه دور، تراکنش های‌مالی و بانکی، شبکه‌های اجتماعی، فعالیت‌های اینترنتی عام، امور مربوط به بهداشت و درمان، پایش اطلاعات امنیتی، اطلاعات و داده‌های آماری مانند سرشماری نفوس و بسیاری موارد دیگر [1,2]. با پیشرفت چشمگیر تجهیزات سخت افزاری، هزینه ذخیره داده کم شده است؛ این در حالی است که آنالیز صحیح و استخراج اطلاعات مفید از این حجم از داده به یک دغدغه تبدیل شده است. هوش مصنوعی[1] و به ویژه حوزه یادگیری ماشین[2]، به دنبال یافتن روش‌ها و ابزار‌های موثر جهت رفع این مشکل می باشد.

2-1- یادگیری ماشین

اصلی‌ترین زمینه تحقیقاتی در حوزه یادگیری ماشین، شناسایی الگو[3] است؛ یعنی استخراج اطلاعات و الگو‌های تکرار‌ شونده از داده ورودی[4]، که این اطلاعات برای انجام تصمیم‌گیری در مورد داده‌های نادیده[5] کاربرد دارد.

بر اساس نوع پیش بینی داده‌های ‌نادیده، انواع روش‌های شناسایی الگو را می توان به دو گروه کلی روش‌های مبتنی بر دسته‌بندی[6] و روش‌های مبتنی بر رگرسیون[7] تقسیم‌بندی کرد. سیستم‌های مبتنی بر دسته‌بندی، سعی در ساختن مدلی دارند که خروجی آن گسسته[8] می‌باشد و این خروجی در واقع برچسب کلاسی[9] است که سیستم برای یک نمونه خاص پیشنهاد می‌دهد؛ در مقابل، سیستم‌های مبتنی بر رگرسیون، تابعی پیوسته[10] را مدل می‌کنند و خروجی آنها به صورت عددی[11] می‌باشد.

یادگیری ماشین را می‌توان به چهار دسته کلی یادگیری با نظارت[12] و یادگیری بدون نظارت[13]، یادگیری نیمه نظارتی[14] و یادگیری فعال[15] تقسیم‌بندی کرد. در یادگیری با نظارت، سیستم با داده‌های آموزشی که دارای برچسب‌های کلاس معین هستند آموزش داده می‌شود. این گروه از الگوریتم‌ها که بسیار رایج نیز می‌باشند، سعی در ساخت مدلی دارند که به بهترین نحو داده‌های آموزشی را به برچسب کلاس داده شده‌ی آنها مرتبط سازند. مدل ساخته شده بر این اساس، در مرحله آزمایش[16] سعی در پیش بینی برچسب کلاس داده‌های آزمایشی خواهد کرد. در مقابل این گروه از الگوریتم ها، الگوریتم های مبتنی بر یادگیری بدون نظارت، بدون دریافت برچسب کلاس داده‌های آموزشی، سعی در دسته‌بندی داده‌های آموزشی می‌کنند؛ به این نوع از یادگیری، خوشه‌بندی[17] نیز گفته می‌شود. گاهی تنها بخشی از برچسب کلاس داده‌های آموزشی در دسترس است بنابر این دسته سوم از الگوریتم‌ها، یعنی الگوریتم‌های نیمه‌نظارتی، عملکردی مابین الگوریتم‌های نظارتی و الگوریتم‌های بدون نظارت دارند. در یادگیری فعال، سیستم در مرحله آموزش، با انسان تعامل دارد؛ به این صورت که انسان برچسب‌های مناسب را به داده‌‌های ورودی نسبت می‌دهد و سیستم با توجه به برچسب‌های اختصاص داده شده، به پایش اطلاعات خود و مدل آموزشی می‌پردازد.

3-1- الگوریتم­های یادگیری جمعی

القای دسته‌بندی‌کننده ها هنگامی که تعداد داده‌های آموزشی به طرز چشمگیری زیاد باشد با مشکل رو‌به‌رو خواهد شد. این پدیده باعث به وجود آمدن مرزهای کلاس[23] پیچیده می‌شود؛ یادگیری دقیق این مرز‌ها، برای دسته‌بندی‌کننده‌هایی که سعی در تولید یک قانون برای توصیف داده دارند، به چالشی عظیم تبدیل می شود. پیچیدگی این وضعیت زمانی به اوج خود می رسد که بردار خصیصه داده‌ها، دارای ابعاد بالا[24] باشد.

رواج خانواده خاصی از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، تحت عنوان الگوریتم‌های یادگیری جمعی که سعی در مواجهه و برطرف نمودن چالش‌های موجود دارند، طی سال‌های اخیر بسیار چشمگیر بوده است. این دسته از الگوریتم‌ها، موفقیت خود را مرهون عملکرد محافظه‌کارانه خود می‌باشند. در حالی که اکثر الگوریتم‌های یادگیری از القای یک دسته‌بندی‌کننده برای توصیف داده استفاده می‌کنند، الگوریتم‌های یادگیری جمعی از تعداد زیادی یادگیر‌های ضعیف[25]، که قدرت پیش بینی آنها اندکی بهتر از حدس تصادفی[26] است، بهره می برند. به بیان دیگر، ایده اصلی الگوریتم­های یادگیری جمعی، به‌کارگیری چندین یادگیر و ترکیب نتیجه پیش ­بینی آن­ها به عنوان یک گروه از دسته‌بندی‌کننده‌ها و بالا بردن دقت کلی[27] یادگیری است. به هر یک از اعضای موجود در این گروه از یادگیر­ها، یادگیر پایه[28] گفته می­ شود. در مسائل دسته­بندی، الگوریتم یادگیری جمعی به عنوان سیستم دسته­بندی چندگانه[29]، ائتلاف دسته‌­بندی‌کننده ­ها[30]، کمیته­ای از دسته‌­بندی‌کننده­ها[31] و یا ترکیب دسته‌بندی‌کننده­ها[32] نیز خوانده می­ شود. پیش ­بینی هر یک از اعضا ممکن است به صورت یک عدد حقیقی[33]، برچسب کلاس، احتمال پسین[34] و یا هر چیز دیگری باشد. چگونگی ترکیب رأی اعضای الگوریتم، در نتیجه ­گیری نهایی بسیار مهم است که شامل میانگین‌گیری، رأی به اکثریت[35] و روش‌های احتمالی می­ شود.

4-1- دسته بندی کننده های سریال

ویولا و جونز [3] در سال 2001 برای اولین بار قوانین روش‌های مبتنی بر یادگیری جمعی را به کمک مفهوم یادگیری کلان-به-جزیی[1] توسعه دادند. با این گام عظیم، آنها روشی را ابداع کردند که انجام دسته‌بندی دقیق و سریع بر روی مجموعه داده‌های تشخیص چهره[2]، که شامل صدها هزار داده بودند، را امکان پذیر می ساخت. روش ابداعی آنها به صورت یک ساختار سریال بود که دسته‌بندی‌کننده‌های جمعی را در لایه‌های متوالی به صورتی کنار هم قرار می‌داد که لایه‌های اولیه شامل تعداد کمی از دسته‌بندی‌کننده‌ها بود و این تعداد در لایه‌های بعدی به مرور افزایش می‌یافت. این روش تاثیر بسزایی در تولید دسته‌بندی‌کننده های پیمانه‌بندی‌شده[3] و دقیق داشت که به طبع، نه تنها در زمینه تشخیص چهره، بلکه در زمینه‌های مختلف کاربرد داشت. با این حال آموزش دسته‌بندی‌کننده‌های موثر با بهره گرفتن از روش ویولا و جونز، به علت زمانبر بودن بیش از حد مرحله آموزش، تقریبا مقرون‌به‌صرفه نبود.

در تلاشی برای کاهش زمان آموزش دسته‌بندی‌کننده‌های سریال در مواجهه با مجموعه داده‌های بسیار بزرگ، بارکزاک و همکاران [4] یک روش سریال تودرتو ارائه کردند. آنها نام روش خود را PSL[4] نهادند که بیانگر دسته‌بندی‌کننده‌های تودرتوی سریال متشکل از دسته‌بندی‌کننده‌های قوی موازی در هر لایه است.

[1] Coarse-to-fine learning

[2] Face recognition

[3] Boosting

[4] Parallel Strong classifiers within the same Layer

[1] Artificial intelligence

[2] Machine learning

[3] Pattern recognition

[4] Input data

[5] Unseen data

[6] Classification

[7] Regression

[8] Discrete

[9] Class label

[10] Continues-valued function

[11] Numerical

[12] Supervised learning

[13] Unsupervised learning

[14] Semi-supervised

[15] Active learning

[16] Testing phase

[17] Clustering

[18] Training set

[19] Feature vector

[20] Classifier

[21] Hypothesis

[22] Decision boundary

[23] Class boundaries  

[24] High dimensional

[25] Weak learners

[26] Random guess

[27] Overall accuracy

[28] Base learner

[29] Multiple classifier system

[30] Classifier fusion

[31] Committee of classifiers

[32] Classifier combination

[33] Real number

[34] Posterior probability

[35] Majority vote