:

جو (Hordeum vulgare L.) یکی از قدیمی ترین گیاهان زراعی و چهارمین غله مهم جهان پس از گندم، ذرت و برنج است میزان تولید جهانی حدود دو پنجم گندم می باشد (پولمن[1]، 1973). با روندی که افزایش جمعیت درجهان دارد، برای تأمین مواد غذایی درسالهای آینده بایستی میزان تولیدات کشاورزی و مواد غذایی بسیار افزایش یابد تا بتواند نیازهای غذایی جامعه بشری را مرتفع سازد. ازدیدگاه کارشناسان تولیدات کشاورزی، افزایش تولید غذا تنها راه حل مشکل گرسنگی است. بویژه در کشورهای در حال توسعه، لازم به سرمایه گذاری بیشتر در امر تولید غذا می باشد چنانچه قرار باشد عرضه غذا به صورت کنونی انجام شود، این کشورها می بایست طی 30 سال در آینده حداقل 60 درصد به تولیدات کشاورزی خود بیفزایند (فتحی، 1382). نزدیک به 70 درصد جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه متمرکز شده در حالی که از نظر تولیدات غذایی این نسبت برعکس می باشد. در کشورهای پیشرفته با بهره گرفتن از تکنولوژی و بکارگیری علوم و فنون جدید تولید مواد غذایی و عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح به سرعت در حال افزایش است بطوری که اغلب مقدار تولیدات از مصرف داخلی بیشتر است. متأسفانه در اغلب کشورهای در حال توسعه در عین افزایش سرعت رشد جمعیت کمبود مواد غذایی در حال گسترش است و قمیت عمده درآمد ارزی این کشورها به مصرف واردات مواد غذایی می رسد (رستگار، 1372). نظر به این که پیشرفت و توسعه در کشاورزی فقط از راه شناخت علمی و اصول اثر عوامل محیطی در رشد بهینه گیاه امکان پذیر است و علاوه بر بهبود شرایط محیط کشت، بکارگیری صحیح نهادهای کشاورزی الزامی است، لذا برای ایجاد زیربنای مناسب برای توسعه کشاورزی نه تنها تأمین به موقع نهادها لازم است، بلکه روش استفاده صحیح از این نهادها و همچنین اعمال مدیریت صحیح در سطح مزرعه و بکارگیری این روش ها ضروری می باشد (ملکوتی و نفیسی، 1362).                                                      

تنش خشکی مهمترین عاملی است که در بیشتر مراحل رشد گیاهان زراعی در مناطق خشک و نیمه خشک با ایجاد محدودیت در رشد، دستیابی به عملکرد بالا را دشوار می سازد. با تشدید تنش خشکی، آب موجود در بافتها و سلولهای گیاهی به تدریج از بین رفته و در متابولیسم طبیعی بافتها و سلولهای گیاهی اختلال به وجود می آورد و درنتیجه عملکرد به شدت کاهش می یابد ( کارامر[2]، 1969).                                                  

آبیاری در بسیاری از کشورها به عنوان روشی برای افزایش تولید غذا توسعه یافته است.              توان تبخیر پذیری بالا و دماهای بالا گیاه را در معرض تنش آب قرار می دهد، که تاثیر نامطلوب این تنش می تواند از طریق آب کافی و منبع نیتروژن به دلیل اثرات جبران کننده بر روی رشد و تکامل گیاه، تا حدی کاهش یابد (اکیویدو[3]، 1991؛ پاریهار[4] و همکاران، 1974). تنش آب از طریق تأثیر بر، پنجه زنی، فتوسنتز و پیری برگ، تعداد و اندازه دانه می تواند بر عملکرد مؤثر باشد (فردریک[5] و کامبراتو[6]، a1995؛ قومان[7] و مائوریا[8]، 1986).  

1-1- جو

جو یکی از غلات مهم در جهان است که به عنوان غذا مورد استفاده بشر و حیوانات قرار           می گیرد. این گیاه علفی متعلق به خانواده گرامینه (گندمیان) می باشد و دارای انواع زراعی و وحشی  می باشد. نسبت به گندم سازگارتر بوده و در همه نواحی معتدل و در بسیاری از نقاط سردسیر هم به عمل می آید. در دیم زارهایی که رطوبت خاک و بارندگی برای رشد گندم ناکافی باشد، جو می تواند جایگزین آن شود. خاستگاه جو همانند گندم، منطقه حلال حاصلخیز می باشد. جو زراعی شاید از گونه جو وحشی دو ردیفه که دارای محور سنبله شکننده ای است و به راحتی تلاقی با جو زراعی است، منشأ گرفته باشد (امام، 1382). در مناطق خشک، چون جو نسبت به شرایط نامساعد محیطی متحمل تر است و از طرفی، زودتر از گندم می رسد، برای پرهیز از خطر خشکی در آخر فصل، کشت آن بر گندم ترجیح داده می شود (امام، 1382). کارآرایی استفاده از آب در جو در شرایط تنش خشکی زیادتر از گندم است. علاوه بر این، کارایی استفاده از آب در ارقام ریشک دار زیادتر از ارقام بدون ریشک است. جو نسبت به شرایط غرقاب حساس است (زارع، 1385).

1-2- ویژگی های گیاه شناسی جو

شباهت های ظاهری زیاد بین گندم و جو وجود دارد. تفاوت برگ جو با گندم در گوشوارک هاست که در جو بزرگ و بدون کرک، ولی در گندم کوچک و کرکدار می باشند. افزون بر این، نوک برگ اول جو قدری پهن است. ولی نوک برگ اول گندم تیز است. گرچه رنگ سبز برگ های جو به تیرگی برگ های گندم نیست، ولی چون رنگ برگ تحت تأثیر برخی عامل های زراعی از جمله میزان کود نیتروژن تغییر می کند. معیار مطمئنی برای تشخیص گندم از جو نمی باشد. ساقه های جو مانند ساقه ی گندم بند بند و توخالی است و در محل گره ها توپر می باشد معمولا هر ساقه ی جو از 5 تا 7 میانگره تشکیل شده است که میانگره های پایینی کوتاه تر از بالایی می باشند. به آخرین میانگره های ساقه که زیر سنبله قرار دارد. دم گل آذین گفته می شود شمار ساقه در هر بوته ی جو تحت تأثیر          عامل های مؤثر بر پنجه زنی معمولا بین یک تا شش ساقه متغییر است به گونه ی معمول، جوهای دو ردیفه شمار برگ و پنجه ی بیشتری در هر بوته تولید می کنند (امام، 1384).

جو مانند گندم داری گل آذین سنبله ای مرکب است، ولی در هر سنبلک جو بر خلاف گندم فقط یک گلچه وجود دارد. در جو به هر پلکان محور سنبله سه سنبلک چسبیده است، حال آنکه در گندم به هر پلکان محور سنبله تنها یک سنبلک چسبیده است. از سنبلکی که به هر پلکان محور سنبله چسببیده اند، در جوهای دو ردیفه تنها یک سنبلک (سنبلک وسطی) و در جوهای شش ردیفه هر سه سنبلک بارور هستند که معمولا اندازه ی سنبلک وسطی بزرگ تر از دو سنبلک کناری است.