بحث درباره حماسه و اسطوره از جنجال برانگیزترین مباحثی است كه ذهن و ضمیر بشر با آن مواجه است، به ویژه در روزگار معاصر كه عوامل متعددی باعث اسطوره زدایی و گاه اسطوره ستیزی شده است. واژهی حماسه در لغت به معنای دلاوری و شجاعت است. در حماسه رخدادهای پهلوانی و اعمال دلاوری و مردانگی قهرمانان و پهلوانان یک ملت با یک آیین و كیش گزارش و توصیف می شود كه در راه استقلال كشور یا تكوین حكومت و حفظ آیین خویش می كوشند و با دشمنان می جنگند. در حماسه، اعمال پهلوانی بنیادهای اساطیری دارد. قهرمان حماسه در نبردها گاه پیروز میدان است و گاهی شكست می خورد یا حتی كشته می شود. مانند، رستم آرمانی ترین پهلوان شاهنامه كه به وسیله برادر ناتنی خویش كشته می شود.
قاآنی شیرازی از شاعران دوره قاجار است. وی در بیان اندیشه های حماسی خویش از فردوسی تاثیر پذیرفته است. بیشترین عناصر حماسی در اشعار قاآنی از گونه ی حماسه ملی است به جز عناصر ملی كه در اشعار قاآنی از عناصر حماسی دینی نیز استفاده شده است.
محقق در این پژوهش تلاش خواهد كرد تا عناصر حماسی از قبیل شخصیت های حماسی و دینی، ابزارهای جنگی، واژگان حماسی و … را در اشعار این شاعر بزرگ مورد نقد و بررسی قرار دهد. مأخذ نگارنده در آوردن شواهد كه از آن بهره برده است، دیوان اشعار قاآنی به تصحیح مرحوم دكتر محمد جعفر محجوب است و اعدادی كه در زیر ابیات آمده است، از چپ به راست به ترتیب بیانگر شماره ی بیت و صفحه است. به عنوان نمونه بیت زیر كه درباره ی رستم، آرمانی ترین پهلوان شاه نامه آمده است از صفحه ی 447 بیت 4 این دیوان استخراج شده است.
اشكبوسی را به یـك تیـر عـذاب از فكنـد راستـی كیـخسـرو مـا كـار رسـتم كـرد بــاز
447/4
این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است كه به ترتیب عبارتند از:
فصل اول: با عنوان از فردوسی تا قاآنی: در این فصل به توضیح درباره برخی شاعران حماسه پرداز از زمان فردوسی تا قاآنی پرداخته شده است.
فصل دوم: این پایان نامه با عنوان حماسه و انواع آن است. در این فصل به توضیح و تحلیل حماسه، قالب های حماسه، انواع حماسه، موضوعات حماسه و نظایر آن پرداخته شده است.
فصل سوم: بررسی عناصر حماسی در اشعار قاآنی
این فصل خود به بخش های مختلف تقسیم شده است و تمام عناصر حماسی از قبیل شخصیت ها، ابزارها، واژگان حماسی، موجودات حماسی و … كه در اشعار قاآنی آمده است، بررسی و تحلیل شده است.
فصل چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادها
نگارنده، در این فصل نتیجه ی كلی از آن چه تحلیل و بررسی كرده است را آورده و به پیشنهاد پژوهشی خویش نیز اشاره كرده است.
پیشینه تحقیق
در حوزه ی ادبیات حماسی و نیز تحلیل اشعار قاآنی شیرازی تحقیقاتی گوناگون و پراكنده نوشته شده است. از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره كرد:
صفا، ذبیح الله (1383)، حماسه سرایی در ایران، انتشارات فردوس، تهران، چاپ سوم.
در مورد حماسه نیز دكتر ذبیح الله صفا مولف كتاب حماسه سرایی در ایران معتقدند كه در شعر حماسی شاعر با داستان های شفاهی یا مدون كار دارد كه در آنها شرح پهلوانی ها، عواطف و احساسات مختلف مردمان یک روزگار، و مظاهر میهن پرستی و فداكاری و جنگ با آن چه در نظر نسل های ملتی بد و ناپسند و مایه شر و فساد بود آماده باشند.
مختاری، محمد، (1368)، حماسه در رمز و رازهای ملی، انتشارات قطره، تهران، چاپ اول.
حماسه زاییده وجدان جمعی مردم یک ملت است، پس آفریننده خاصی ندارد و انتقال دهندگان نیز قوالان و سرایندگان گمنام بوده اند.
كزازی، میرجلال الدین، (1376)، رویا، حماسه و اسطوره، نشر مركز، تهران.
جلال الدین كزازی اندیشمند و اسطوره شناس در مورد حماسه می گوید حماسه زاده اسطوره است، حماسه تنها در فرهنگ و ادب مردمانی پدید می آید كه دارای تاریخ و كهن و اسطورهی دیرینهاند.
در مورد تحلیل عناصر حماسی در اشعار قاآنی تحقیق جامع یافت نشد.
اهداف تحقیق
اهداف علمی: مهم ترین هدف علمی نگارنده از این تحقیق، شناسایی یكی دیگر از درون مایه های شعری قاآنی كه همان اندیشه های حماسی اواست و بدین سبب تلاش شد تا جایگاه عناصر حماسی و پهلوانی، در اشعار او مورد نقد و تحلیل قرار گیرد.
اهداف كاربردی: از این تحقیق در حوزه سبك شناسی و نقد ادبی می توان استفاده كرد.
روش كار
نوع روش كار در این پژوهش اسنادی و تحلیلی است. بدین صورت كه ابتدا محقق با مراجعه به كتاب خانه ها، كتاب های را كه مورد نیاز بود تهیه، سپس با خواندن آن ها مواردی را كه با تحقیق وی در ارتباط بود فیش برداری كرد سپس با تلفیق فیش ها با یكدیگر كه به صورت موضوعی طبقه بندی شده بود تحقیق خویش را نوشت، در پایان نیز نتیجه گیری كرد.
فصل اول
از فردوسی تا قاآنی
1-1- درآمد
در این فصل به برخی از شاعرانی كه در زمینه حماسی در شعرهایشان عناصر حماسی به كار برده است می پردازیم از دوره فردوسی تا قاآنی به برخی از شاعران اشاره می شود:
1-2- فردوسی
«استاد ابوالقاسم فردوسی شاعر بزرگ حماسه سرای ایران و یكی از گویندگان مشهور عالم و از ستارگان درخشنده آسمان ادب فارسی و از مفاخر نامبردار بردار ملت ایران است به طور كه سی و پنج سال برای سرودن شاهنامه رنج برد و تمام دارایی خود را از دست داد و در پایان عمر تهیدست شد.» (صوفی، 1377: 177)
«در بررسی شاهنامه حكیم فردوسی با شخصیت ها و داستان هایی مواجه می شویم كه حاصل پهلوانی ها و دلاوری های نخبگانی است كه در راه كشور گشایی، مقابله با ظلم قهرمان پروری و …. حادث گردیده‌اند آنچه كه مسلم است اینكه سرایندگان حماسه ها با اقتدار به منابع موجود در زمان خود به بازپروری آنها همت گماشته و تلاش كرده اند تا با آفرینش شخصیت های افسانه ای و یا خارق العاده كه توانایی های شگفت انگیزی رادر خود پنهان دارند به جذابیت و ماندگاری آفریده های خود كمك نماید. حکیم ابوالقاسم فردوسی از سرآمدان روزگار خود و از سرسلسله داران نام آور ادبیات ایران زمین به شمار می آید این حقیقت را كه وی بزرگترین حماسه سرای گیتی است را چنین بار می تاباند.
| بسی رنج بردم در این سال بسی | عجم زنده كردم بدین پارسی |
به هر نوع با رویكرد به حماسه‌ی عظیم ادبیات فارسی یعنی شاهنامه‌ی فردوسی در خواهیم یافت كه فردوسی با در اختیار داشتن اصل وقایع و اتفاقات موجود كوشیده است تا در به رشته ی نظم در آوردن این مصالح معنوی توفیق یابد. آنچنان كه آشكار است، این كه حماسه با تقابل دو نیرو و استعداد جلال می گیرد و در مواجهه این دو قطب روح حماسه متبلور می شود. مخاطب شاهنامه در مواجهه با شخصیت های شاهنامه علاوه بر پذیرش حقیقت وجودی آنها و همذات پنداری با ایشان افعال خارق العاده و ماورای بشری صادره از آنها را به راحتی هضم می كند و لذت می برد. آنچنان كه در ماجرای گزینه كردن اسب رستم را چنین می نمایاند:
| هر اسبی كه رستم كشیدی به پیش | به پشتش فشردی همه دست خویش |
| به نیروی او پشت مردی به خم | نهادی به روی زمین بر شكم |
فردوسی با استحصال زبانی كاملاً حماسی علاوه بر پردازش اسطوره ها و حماسه های باستانی و افسانه‌ای عصر خود، در خلق زبانی با ویژگی های در خور و كاملاً متناسب با آثار خود، موفق عمل
می كند در شاهنامه از همه چیز بوی حماسه بر می خیزد و هر چه غیر از حماسه را نیز رنگ حماسه در بر نموده است.» (ارمغان، 1380: 49-48)
«شاهنامه فردوسی برترین نمونه توصیف ستیزناسازهای بیرونی و تبیین جنگ و جدال پیلان و پهلوانان با دیوان و دد صفتان است.» (براهنی، 1385: 136)
«فردوسی بزرگ ترین شاعر ایران و شاهنامه او از ارزنده ترین شاهكار و جاودانی زبان و اندیشه و فرهنگ ایران است و بسیاری از محققان به حق آن را بزرگ ترین حماسه ی جهان خوانده اند.
نام و یاد و افسانه های قهرمانان ایران را جاودانی كرده است اما در این میان بزرگ ترین قهرمان، خود او و با شكوه ترین حماسه كار و زندگی و رنج روزگار خود است.» (ریاحی، 1382: 14-13)
«تصاویر شاهنامه به طور مطلق همگام با عنصر حماسه و هدفهای منظومه های حماسی است در شاهنامه همه جا تصویر در خدمت حماسه است.» (رستگار، 1353: 3)
قیمت : 14700 تومان
