متوسط بارندگی سالانه ایران250 میلیمتر محاسبه شده است که کمتـر از یـک سـوم متوسط بارش جهانی است. بر اساس نتایج بسیاری از طبقه بندی هـای آب و هـوایی، ایـن سرزمین دارای آب وهوای خشک و نیمه خشک است.پایین بودن میـزان ریـزش هـای جوی، تغییر پذیری بالا، نوسانات شدید بارندگی ازسالی به سال دیگر، از ویژگی های بارز آب وهوایی ایران به شمار می رود. علاوه بر ویژگی های فوق، توزیع فضایی بارش در این سرزمین نیز همگون نبوده و از غرب به شرق و از شمال به جنـوب از میـزان آن کاسـته میشود.(ذوالفقاری،1379: 23).
ویژگی عمده بارندگی در ایران، آن است که بارش سـالیانه در سطح کشور هم از نظر مکانی و هم از نظر زمانی اختلاف فاحشی را نشان می دهـد.در حالی که میزان بارش در سواحل خزر،زاگرس و البرز به ترتیب حدود 1560میلی متـر،930میلی متر،530 میلی متر است، در مناطق مرکزی به 62 میلی متر می رسد کـه عـلاوه بر توزیع ناهمگن مکانی، نوسانات شدید زمانی نیز درآن به چشم می خورد؛ به گونه ای که ضریب تغییرات بارندگی درتعداد زیادی از ایستگاه ها به بیش از40 درصد می رسـد. بررسی نسبت حداکثر بارش های روزانه به بارشهای سالانه درایران 169 توزیع زمانی و مکانی بارش در ایران متأثر از توزیع سیستم های گردش جهانی است کـه کمترین تغییر در الگوی آن، ناهنجاری های شدید آب و هـوایی را بـه دنبـال مـی آورد .بنابراین، ناهنجاریهای مکانی و زمانی بارش و تغییرات شدید در شدت بـارش و تفـاوت در نوع بارش، از عمده ترین ویژگیهای بـارشهـای ایـران مـی باشـد ( بابـایی و فـرج زاده،1380: 14)
ایران کشوری وسیع و پهناور با تنوع اقلیمی زیاد است و بـه علـت اخـتلاف عـرض جغرافیایی نسبتاً زیاد بین شمال تا جنـوب کشـور، توپـوگرافی متعـارض و نـاهمگون و همچنین سیستم های جوی متعددی که بر آب و هوای ایـران تـأثیر مـی گذارنـد، نسـبت حداکثر بارش های روزانه به بارش سالانه در گسترة ایران متفاوت است .با مقایسـه ایـن نسبت می توان توزیع زمانی و مکانی بارندگی را در منـاطق مختلـف کشـور مشـخص و رژیم های حاکم بر نواحی مختلف را تعیین نمود.با توجه به نتـایج کـاربردی اسـتفاده از داده های بارش روزانه در زمینه های مختلف، در این مطالعه سعی بر آن است که ابتـدا بـا استفاده از آمارهای باران سنجی بیشترین بارشهای روزانه محاسبه شده و با توجه به آن توسط نرم افزار GIS بارشها را پهنه بندی کرده.
1-1: بیان مسئله
اقلیم شناسان اعتقاد دارند که با افزایش دمای کره زمین بارش هم تغییر پیدا می کند و اثرات نامطلوبی همچون کاهش منابع، افزایش سطح دریا، تناوب و تشدید خشکسالی، تخریب جنگل ها و تهدید سلامت انسانها را به دنبال خواهد داشت. همچنین افزایش شدت بارش ها باعث افزایش خطر سیل ناشی از ذوب برف ها همراه است که نتایج ناگواری به همراه دارد نوسانات بارش از مهمترین مسائل اقلیمی ایران است که آثار زیان بار آن در تمام عرصه های اقتصادی و اجتماعی است. بررسی نسبت حداکثر بارش های روزانه به بارشهای سالانه درایران 169 توزیع زمانی و مکانی بارش در ایران متأثر از توزیع سیستم های گردش جهانی است کـه کمترین تغییر در الگوی آن، ناهنجاری های شدید آب و هـوایی را بـه دنبـال مـی آورد .بنابراین، ناهنجاریهای مکانی و زمانی بارش و تغییرات شدید در شدت بـارش و تفـاوت در نوع بارش، از عمده ترین ویژگیهای بـارشهـای ایـران مـی باشـد (بابـایی و فـرج زاده،1380: 40).
نسبت بارش یک روزه به بارش سالانه، معیاری برای شناسایی شدت بارش های روزانه است. بالا بودن این نسبت بیانگر آن است که احتمال دارد تمام و یا بیشتر بارش سـالانه در مدت فقط چند روز اتفاق افتد؛ به عبارت دیگر، بالا بودن این نسبت، نشان می دهد که بیشتر بارندگی ها اکثراً شدید و رگباری هستند و بر عکس پایین بودن این نسبت حـاکی از وقوع بارندگی های ملایم و فراوانی بیشتر روزهای بارانی است.در برنامه ریزی های منابع آب طول دوره برگشت برای رخداد یک حداکثر بارش محتمل حایز اهمیت است. زیرا که وقوع سیلاب ها و شرایط حاد هیدرو لوژیکی در اثر بارش های حداکثر متناسب با دوره برگشت متفاوت بوده و این سیلاب ها در بیشتر مواقع ناشی از ریزش بارش های حداکثر جوی می باشد.(خوشحال و همکاران،1384: 78)
مقدار توزیع زمانی – مکانی بارش عوامل اساسی برای تصمیم گیری، طراحی و ارزیابی مدل های هیدرولوژیکی و نیز مدیریت و برنامه ریزی مبتنی بر آب است. تغییرات زمانی – مکانی بارش اثرات متنوع و مختلفی بر مدیریت و برنامه ریزی منابع آب در امتداد یک حوضه آبی در سطح ملی به جا می نهد. تغییرات عناصر اقلیمی از عوامل موثر بر تغییر منابع آب است. بارش به عنوان عنصر بسیار تغییر پذیر و به عنوان عامل اساسی در موازنه آبی همیشه مورد توجه اقلیم شناسان و آب شناسان بوده است(عساکره،1386 : 164).

1-2: پرسش اصلی تحقیق
آیا بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی دارای روند صعودی است؟
1-3: اهداف تحقیق
1) بررسی روند نوسانات بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی.
2) کمک به برنامه ریزی اجرایی جهت مقابله با بارش سنگین.
1-4: فرضیه

1) بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی دارای روند صعودی است.
2) به نظر می رسد بارش 24 ساعته تالاب انزلی در دهه اخیر بیشتر شده است.
1-5: سوابق تحقیق
1-5-1: پیشینه مطالعات در جهان
– هوو همکارانش (1966)، با مطالعه روی بارندگی های بالای 5/63 میلی متر در روز به نتیجه رسیده اند که تعداد تکرار این گونه بارندگی ها در ددوره 29 ساله بین سال های 1911 تا 1940، از تعداد تکرار آنها در دوره 25 ساله بین سال های 1940 تا 1964 کمتر است.
– دروسدوسکی (1993)، در مقاله ای تحقیقی با عنوان آنومالیهای بارش فصلی استرالیا با بهره گرفتن از مقیاس زمانی فصلی در طی دوره 1987-1950 به شرح الگوهای تغییر پذیری بارش های استرالیا می پردازد.رجن مورتل (1995)، بارش های روزانه بوتسوانا را در طی یک دوره آماری 9 ساله از سال 1980 تا 1988 با بهره گرفتن از روش تجزیه به مولفه های اصلی بررسی نموده و تغییرات زمانی و مکانی سیستم های جوی متاثر کننده منطقه را مورد بحث قرار می دهد.
-گریگوری (1956)، طی تحقیقاتی که روی بارش انگلستان به عمل آورده است با تقسیم انگلستان به 4 ناحیه معتقد است که اگر چه بارش سالانه دستخوش تغییراتی است ولی این تغییرات همه جا یکسان نیست و همزمان با کاهش بارش در یک مکان افزایش بارندگی در مکان دیگر مشهود است.
– علاوه بر روش تجزیه به مولفه های اصلی، روش تحلیل خوشه ای نیز از جمله روش های آماری پیشرفته است که برای ناحیه بندی و تحلیل الگوهای مکانی بارش ها مورد استفاده قرار گرفته است. گونگ و ریچمن (1995)، در مطالعه ای تحت عنوان: کاربد تحلیل خوشه ای برای داده های بارندگی فصل رشد در شرق کوههای راکی در شمال آمریکا، نشان دادند که روش های مختلف تحلیل خوشه ای کارایی قابل ملاحظه ای در ناحیه بندی بارش های منطقه دارد.
1-5-2: پیشینه مطالعات در ایران
– رمضانی (1383)، در مقاله ای تحت عنوان: بررسی روند تغییرات دما-بارش در غرب گیلان با تکیه بر خشکسالی، آمار 9 ایستگاه هواشناسی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و نتیجه می گیرد بارش منطقه از شمال به جنوب روند کاهشی دارد و همچنین کاهش طول مدت گیاهان زراعی را در شش ماهه اول سال ناشی از روند کاهش دما می داند و معتقد است منطقه شاهد تغییر ملایمی در اقلیم می باشد.
– ذولفقاری (1377)، در مقاله ای تحت عنوان: تحلیلی بر بارش های بهاری غرب ایران طی یک دوره اماری 30 ساله (1996-1967) با تقسیم بندی بارندگی های ماهانه فصل بهار به 3 دوره مستقل 10 ساله اشاره می کند که بیشتر بارش های غرب ایران و نیز ایستگاه اردبیل در فصل بهار بوده و علت آن را نیز خروج دیرتر جریان های باران آور غربی از منطقه می داند.
– سامانی (1382)، در مقاله ای دیگر تحت عناوین: آشکار سازی تغییرات دما و بارش نسبت به میانگین در استان چهار محال و بختیاری نتیجه میگیرد، حداکثر های دما در حال کاهش و حداقل ها در حال افزایش بوده و همین مسئله عدم تغییر را در میانگین نشان می دهد که خود باعث اعتدال هوای منطقه شده است. از طرفی مقادیر بارش روند کاهشی داشته با توجه به افزایش دما اثرات زیست محیطی از جمله در بخش کشاورزی را بدنبال خواهد داشت.
-کتیرایی بروجردی و همکاران (1370)، در مقاله خود تحت عنوان بررسی تغییرات بلند مدت بارش کل و روزهای بارانی در غرب و شمال غرب ایران می فرماید روند بارش کل سالانه در 4 ایستگاهو تعداد روزهای بارانی نیز در 4 ایستگاه معنی دار (90%) است روند بارش کل سالانه در 9 ایستگاه و تعداد کاهش دو ایستگاه صفر و یک ایستگاه مثبت است. تنها ایستگاه مشیران است که در آن بارش کل و تعداد روزهای بارانی تمام فصل ها و روند مثبت دارند. روند فصل زمستان شبیه به روند سالانه است. و بارش فصل بهار در همه ایستگاه ها غیر از مشیران کاهش یافته ولی بارش فصل پاییز تنها در 4 ایستگاه کاهش یافته است.
– صادقی حسینی و ازروجی (1387)، در مقاله خود تحت عنوان بررسی موردی بارش منطقه تهران متاثر از آلودگی ذره ای می فرماید بررسی نقشه های همبارن- هم آلاینده برای هر رویداد بارش در شرایط نا مطلوب در فصل گرم و سرد روشنی می سازد که با پخش آلودگی از مرکز شهر به سمت شمال شهر و در نتیجه کاهش غلظت آلاینده های ذره ای، بارش از مرکز شهر به سمت شمال شهر طی روز افزایش می یابد میانگین کل بارش در ایستگاه های شمال شهر به دلیل ارتفاع بیشتر، نسبت به مناطق مرکزی و غربی و شرقی بیشتر است. این میانگین ها در روزهای نامطلوب، از غرب به شرق کاهش و در روزهای مطلوب افزایش می یابد.
– نجفی (1383)، در مقاله خود تحت عنوان محاسبه آماری حداکثر بارش محتمل 24 ساعته و حداکثر آب قابل بارش ایستگاه اصفهان می فرماید در طراحی سازه های آبی نظیر سدهای مخزنی و نیز شبکه های گسترده آبیاری و زهکشی نیاز به دستیابی به معیاری علمی برای طراحی به منظور گریز ا

ز حداکثرسازی غیرمنطقی ابعاد سازه از یک طرف و نزدیکی به توجیه اقتصادی طرح از طرف دیگر، همواره مورد نظر متخصصلن و دست اندر کاران بخش آب بوده است. مدنظر قرار دادن حداکثر سیل محتمل می تواند به عنوان پارامتر اطمینان بخش در این زمینه منظور گردد چنین سیلی می تواند منتج از یک بارش حداکثر محتمل به عنوان ورودی به سیستم باشد. برآورد حداکثر بارش محتمل در حوزه زاینده رود می تواند در ممحاسبات مربوط به طراحی چنین ساختارهایی مثمر ثمر باشد. بر این اساس مقدار حداکثر بارش محتمل 24 ساعته ایستگاه اصفهان و نیز حداکثر آب قابل بارش با روش آماری محاسبه گردید.
1-6: هدف کاربردی
تحقیق فوق با توجه به اینکه از محدود ترین پایان نامه های انجام شده می باشد در سازمان هایی از جمله استانداری، شهرداری،بخشداریها، سازمان آب و سازمان کشاورزی قابل استفاده می باشد.
1-7: جنبه نوآوری
این تحقیق در حیطه تالاب انزلی برای اولین با با عنوان پهنه بندی بارش 24 ساعته حوضه تالاب انزلی کامل گردید.
1-8: روش کار
1-8-1: نوع تحقیق
روش کار تحلیلی و توصیفی بوده، استفاده از آمار در محیط اکسل و تجزیه و تحلیل آنها و استفاده از روش میان یابی بارش، استفاده از نرم افزار GIS و تهیه نقشه پهنه بندی مربوط به آنها.
1-8-2: روش گردآوری
به صورت کتابخانه ای، اسنادی و استفاده از نرم افزار GIS برای تهیه نقشه ها بوده.
1-8-3: ابزار گردآوری
هر یک از روش های گردآوری اطلاعات ابزار مخصوص خود را دارد . در روش متن خوانی از فیش و در روش آمارخوانی از جدول و در روش تصویر خوانی از نقشه و کروکی استفاده می شود. لذا در این تحقیق بانکهای اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری،سازمان آب و سازمان هواشناسی مهمترین ابزار تحقیق می باشد.
1-8-4: تجزیه و تحلیل اطلاعات
برای تجزیه و تحلیل اطلاعات ضمن بهره جستن از روش داده های آماری هیدرولوژیک و فرمول های مربوطه در رابطه با تحقیق موردنظر از روش های آماری و کمی استفاده می شود.

اغلب شهرهای سنتی و یا محله‌های با قدمت بالا،‌ بدون طراحی و در طول زمان تكوین یافته‌اند . بافت‌های ارگانیک بر حسب ضرورت،‌ رشد و توسعه داشته و هر محله شهری بر اساس شرایط مختلف از جمله شرایط جغرافیایی، اقلیمی، وجود هسته اولیه مذهبی، نظامی، اداری، اقتصادی، وجود محورهای ارتباطی (معابر، گذرگاه‌ها و رودخانه‌ها)، مناسبت‌های اجتماعی و … پا به عرضه وجود گذاشته‌اند و سالیان‌ متمادی به حیات خود ادامه داده‌اند. شهرها معمولاً زندگی و هویت خود را از همین هسته‌های اولیه گرفته و عمدتاً به دور یا امتداد آن گسترش یافته‌اند. این هسته‌های اولیه كه عمدتاً جایگاه‌ ویژه‌ای را در حیات شهرها داشته‌اند، عموماً بعد از دوران صنعتی شدن به خصوص در قرن حاضر به دلیل رشد شهرها دچار فرسودگی و بی مهری شده‌اند و اعتبار پیشین خود را از دست داده‌اند به گونه‌ای كه به تدریج شاهد تخریب و نابودی این قبیل فضاها و پهنه‌های سكونتی هستیم.

ظهور پدیده بافت‌های مسأله‌دار و فرسوده شهری كه این روزها به وفور كاربرد یافته است، ناشی از همین استهلاك تدریجی بافت‌ها و سكونت‌‌گاه‌های قدیمی است كه عمدتا‌ً دارای تعریف‌ها و شرایط یكسان نیز نمی‌باشند و ممكن است از شهری به شهر دیگر و در دوره‌های مختلف نیز تفاوت‌هایی داشته باشد كه لزوم شناخت كلی گونه‌های آن برای شناخت جایگاه بافت فرسوده مورد نظر این طرح، امری ضروری است. پیش از پرداختن به انواع بافت‌های فرسوده شهری لازم است این نكته شرح داده شود كه فرسودگی در بافت‌های مسأله دار و قدیمی نه تنها از لحاظ كالبدی بلكه از لحاظ اجتماعی تبعات بسیاری با خود به همراه دارد. در گذشته به دلیل اینكه بافت‌های قدیمی در نقاط با امكانات بالقوه بالای سكونتی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی استقرار داشته‌اند؛ لذا اقشار جامعه با درآمد بالا، متوسط و كم در آن سكونت داشته و به مرور زمان و با گذشت سالیان و فرسودگی كالبد بافت، اقشار با درآمد بالاتر به سایر نقاط جدید شهر مهاجرت كرده و اكثراً با درآمد كم در منطقه باقی مانده و درصدی از مهاجرین نیز در این گونه از بافت‌ها مستقر شده‌اند. لذا تمركز اقشار تقریباً كم درآمد و تازه واردین مهاجر و مهاجرت افرادی كه از ابتدا در این مكان ساكن بوده و طی گذشت زمان، پایگاه اقتصادی مناسب‌تری یافته‌اند،‌باعث به هم خوردن بافت جمعیتی و ایجاد آسیب‌های اجتماعی برای ساكنین این بافت‌ها گردیده است و عمدتاً نیز به صورت معضلی برای شهرها درآمده‌اند

فرسودگی شهری یکی از مشکلات جدی و پدیده های غیر قابل اجتناب است که مدیریت شهری در تمام کشورهای جهان با آن رو به روست. آنچه مهم است اینکه فرسودگی شهری و ایجاد بافت فرسوده مختص به کشور خاص یا شهر مشخصی نمی باشد بلکه تمامی شهرها و روستاها در جهان با آن درگیر هستند ولی بسته به شرایط، قدمت، نوع مصالح و کیفیت ساخت و ساز شهرها ،شدت و ضعف دارد. بدیهی است که استانداردهای ساخت و ساز، دوره زمانی تعریف شده برای عمر مفید بناها، کیفیت و مقاومت مصالح، سیاست های حمایتی و تشویقی دولت و برنامه های   مدیریت شهری از عناصر تعیین کننده در ایجاد و گسترش بافت های فرسوده و کنترل و نوسازی بناها می باشند. (ابوطالبی ،1389،ص3)

بیش از چند دهه است که محله های قدیمی شهر ی در ایران نیز به فراموشی سپرده شده اند. بسیاری از بافت های سنتی که زمانی مایه افتخار شهرها بودند بیش از پنجاه سال است که در حال فرسایش رها شده اند. تقریبا تمامی جمعیت این مناطق جابجا شده و میراث تاریخی ، فرهنگی و اجتماعی ویژه محله های مختلف یا منقرض شده و یا در حال انقراض اند . تنها اندکی از بناها که به سختی به روی پا ایستاده اند به یادگار مانده اند و یاد آور معماری وشهرسازی گذشته اند . هر چند که حرکت هایی پراکنده در سال های اخیر در بهسازی و مرمت بناها ی ارزنده به چشم میخورد اما, حساسیت ها هرچه کمتر شده و هم در میان مسئولان و هم در میان مردم حدود زیادی مصونیت ذهنی ایجاد شده است . طرح های جامع ،طرح های تفضیلی و ضوابط منطقه ای در اهداف پیش بینی شده شکست خورده اند .در مناطق مرکزی و محله های قدیمی شهرها ، نه تنها گذار از سنت به تجدد تحقق نیافته ، بلکه با مقاومت سرسختانه این مناطق در مقابل مظاهر تجدد ، عملا هیچ گونه بهسازی و مرمتی صورت نگرفته است . در نتیجه پیامد های طراحی و ضوابط ساخت و ساز به صورت مانعی بزرگ ، به فرسایش روز افزون بافت های سنتی انجامیده است.(ربیع،1382،ص102)

رشد جمعیت شهرها، افزایش ناگهانی آهنگ شهرنشینی , توسعه بی رویه شهرها و کاهش زمین برای سکونت و خدمات از یکسو و وجود بافت های فرسوده و ناکارآمد در شهرها که ساکنان به سبب عدم توانایی مالی قادر به نوسازی و بهسازی آن نیستند . از سوی دیگر موجب شد تا برنامه ریزان به فکر ارائه راه حل و برنامه هایی مناسب برای بهسازی این بافت باشند. این امر علاوه بر استفاده مطلوب از فضا ،جلوگیری بیش از حد ساخت و سازهای شهری در زمین بکر و یا کشاورزی اطراف شهر را نیز در پی خواهد داشت .(زندوی ،1386،ص3)

شهر رودسر مركز شهرستان رودسر است كه بر سر جاده آسفالته كناره قرار دارد و در 74 كیلومتری شهر رشت و 336 كیلومتری تهران واقع شده است. این شهر از سمت غرب به شلمان و لنگرودمحدود شده است.   از شمال به دریاچه خزر از طرف غرب به كلاچای و از سمت جنوب به جاده كمربندی و اراضی كشاورزی محدود می شود و تقریبا به شكل خطی است .

از نظر قدمت بافت شهر را به سه دوره می توان تقسیم كرد.

بخشی از شهر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شكل گرفته است و بخشی از شهر نیز مربوط به اوایل حكومت پهلوی است كه این بافت دست نخورده باقی مانده پاره ای از شهر نیز قدیمی تر بوده به دوره قاجاریه مربوط می شود شهر تقریبا برخوردار از بافت یک طبقه است اما در ساخت و سازهای جدید ساختمانها به 3 الی چند طبقه در آن دیده می شود.

بافت قدیم و هسته اولیه شهر در حول محور جاده ارتباطی كناره دریای خزر كه ارتباط استان های گیلان و مازندران را برقرار می سازد شكل گرفته است بعد از انقلاب هم با ساخت پارك شهید انصاری شهر به سمت شمال و به طرف دریا كشیده شده است و تا حدی خطی بودن شهر را تعدیل نموده است.       “طرح تفضیلی شهر رودسر 1385 ص 75”

در شهر رودسر که بخش اصلی شهر تا دوران قبل از رضا شاه بخش رانکوه بوده و با اصلاحات رضا خانی گورستان شهر تبدیل به خیابان شده است و میدان اصلی امروزه شهر رودسر در واقع گورستان بود که خیابان بندی شد اکنون بدنه اصلی قبل از اصلاحات تبدیل به یک بافت فرسوده با خیابان بندی بسیار نامنظم شده که تردد عابرین و وسائل نقلیه در آن سخت است و اهالی خود محل از زندگی در آن احساس لذت نمی کنند و چهره زشت و نا زیبایی به بخش   مرکزی شهر داده است.

همین طور بخش عمده ای از شهر رودسر به دلیل قدمت تاریخی و سابقه طولانی سکونتی فرسوده هستند و در هنگام حوادث طبیعی کمک رسانی را با مشکل روبه رو می کند.

در قسمت مركز شهر به جنوب نیز محله تازه احداث گلسار و محله قدیمی رانكوه كه بخش فرسوده زیادی در این قسمت دیده می شود وجود دارداین خیابان رانكوه بخش عمده آن در زمان قاجار ساخته شده كه مشكل عمده فرسودگی اماكن مسكونی ومشكل رفت و آمد وحمل ونقل وسائل نقلیه در آن به چشم میخورد .

بازار ماهی فروشان ، و صدر محله هم در مركز شهر واقع گردیده كه فرسودگی در این قسمت نیز دیده می شودو مشكلات زیادی را برای بخش مركزی شهر به وجود می آورد.

كوچه خانقاه كه در پشت   خیابان انقلاب   واقع شده ودر انتهای خیابان 72 تن است مملو از مشكلات فرسودگی بافت و مشكلات اقتصادی و   فرهنگی ناشی از آن است .

شایان ذکراست درمصوبه شورای عالی شهرسازی، معیارهای شناسایی بافت های فرسوده ازارزش یکسانی برخوردارند ونحوه اعمال معیارها، مشخص گردیده و شناسایی بافت های فرسوده، مبتنی برراهکارها و شاخص معینی شده که عبارتند از:

ریزدانگی: بلوک هایی که بیش از 50% آن ها مساحتی کمتر از 200 مترمربع داشته باشد که معرف فشردگی بافت و کثرت قطعات (پلاک ها) کوچک با مساحت اندک است.

ناپایدار: بلوک هایی که بیش از 50% بناهای آن ناپایدار و فاقد سیستم سازه ای باشد، معرف فقدان سیستم سازه ای مناسب و غیرمقاوم بودن ابنیه است.

نفوذناپذیری: بلوک هایی که بیش از 50% معابر آن عرض کمتر از 6 متر داشته باشند، معرف عدم دسترسی های مناسب و اندک بودن معابر با عرض کافی برای حرکت سواره است.

آسیب پذیری اماکن و منازل فرسوده در این قسمت و نا پایداری آن در بافت فرسوده شهر بسیار زیاد به چشم میخورد . و نفوذ نا پذ یری این بافت ها با توجه به مشكلات عدیده ترافیكی كه در این قسمت است بیشتر نمود دارد و باعث کندی حرکت خود روها در این قسمت می گردد اما ما کمتر شاهد ریز دانگی هستیم زیرا مساحت زیر بناهای اماکن در گذشته در این شهر معمولا کم نبوده و ما کمتر شاهد این مقوله در بافت فرسوده رودسر هستیم.

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق :

از اواسط دوران قاجار ، با سفرهای شاهان ایران به اروپا (فرنگ) ایران دست خوش تفكرات غرب گردید. عدم وجود زمینه لازم برای پذیرفتن این تحول ، پیدایش تناقضات و تضادهایی به دنبال داشت. در این دوران واحدهای سكونتی دچار دگرگونی گردید و با عوض شدن شیوه زندگی خانه (Domicile ) و سكونت (Oceupancy ) جای خود را به واحد مسكونی (Manse ) و اسكان داد. (نصر ،1383، ص 19 و 20 )

نخستین اقدام در مورد نوگرایی نظام شهری و تدوین قوانین نوین شهرسازی در ایران طی دهه های اول قرن اخیر صورت گرفت ؛ بر این اساس قانون توسعه معابر در سال 1312 تدوین شد و مبتنی بر آن ،ساخت “فیزیکی-سنتی” شهرهای قدیمی به هم ریخت .(زیاری،1390،ص102)

شهرها دارای ارزش اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی بالایی هستند. این ارزش و اهمیت در بافت قدیم شهر رودسر ضرورتی انكار ناپذیر است. بافت قدیم شهر رودسر كه خاستگاه اولیه شهر رودسر است .در زمانی مناسب ترین مكان سكونت در شهر بوده ، امروزه به دلیل معضلات و مشكلات مختلف اجتماعی ، فرهنگی ،اقتصادی و كالبدی، جاذبه خود را از دست داده و محل استقرار گروه های مختلف جامعه یا پایگاه ومنزلت اجتماعی متفاوت گردیده است.

به دلیل پر پیچ و خم بودن کوچه ها محل مناسبی برای انواع بزهکاریها از جمله محل جمع شدن معتادان و فروش مواد مخدر در این بافت شده است .به خصوص مکان هایی که به دلیل فرسودگی رها شده اند محل مناسبی را برای بزهکاری فراهم آورده اند که به دنباله خود اثرات نامطلوبی بر چهره فرهنگی آن بر جا گذاشته است افراد بومی محل برای اینکه بتوانند فرزندان خود را از این بزهکاریها دور نگه دارند لذا مجبور به ترک محل گشته اند همین طور مغازه هایی که در این راسته واقع شده اند و سابقا دارای رونق بالایی به دلیل رفت آمد بیشتر عابرین بودند . امروزه به دلیل پر پیچ و خم بودن کوچه ها و حرکت کند خود روها در این بخش از رونقشان کم شده و برخی از آنها رها شده اند همه این عوامل باعث شده که این بخش تبدیل به محل فقیر نشین در شهر شود .

فرسودگی بافت بخش مرکزی رودسر، شکل نامطلوبی به این قسمت داده که درمنظر بینندگان ، دیدگاه زشت و بدی را ایجاد کرده است به نظر می رسد که به دلیل فرسودگی بافت از ارزش ساختمان و زمین در این بخش کاسته شده است.

فناوری کشت بافت و سلول در دومین انقلاب سبز، که بر اساس تغییر ژن و دستکاری ژنتیکی برای بهبود کیفیت و کمیت محصولات پایه گذاری شد، نقش کلیدی دارد. کشت بافت و سلول گیاهی به روشی گفته می‌شود که اجزای مختلف گیاه شامل سلول، پروتوپلاست، جنین، بافت، اندام و غیره در شرایط آزمایشگاهی و به طور کامل سترون روی یک محیط غذایی قرار می‌گیرند و در شرایط محیطی مناسب نگهداری می‌شوند. این روش در سطح کم وسعت در مقایسه با کشت های مزرعه‌ای و با بهره گرفتن از محیط غذایی مشخص و عاری از هر گونه آلودگی صورت می‌گیرد .

   روش‌های اصلی برای ایجاد کالوس‌دهی و باززایی، شامل روش‌هایی است که هم کاربرد تجاری مستقیم دارند و به همان اندازه نیز امکان پژوهش‌های پایه‌های ژنتیکی و بیو شیمیایی در سلول را فراهم می‌آورند. این روش‌ها شامل انواع کشت بافت و سلول‌های گیاهی، مانند بساک، تخمک (تخمدان)، بذر، ساقه، برگ، کالوس، جداسازی پروتوپلاست و امتزاج آنها، انتخاب سلول، کشت مریستم و جوانه، و همچنین تغییر ژنتیکی سلول‌ها و گیاهان است (سید طباطبایی و امیدی، 1388).

امروزه از تکنیک‌های کشت بافت در سراسر جهان به منظور تولید بسیاری از گیاهان با اهداف گوناگون استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها دامنه وسیعی از روش‌های مختلف را بسته به محیط‌های کشت مورد استفاده، ریزنمونه مورد نظر، چگونگی انتقال از فازهای مختلف فرایند و … را در بر می‌گیرند.

یکی از مهم‌ترین روش‌های کشت بافت، ریزازدیادی است که به منظور تکثیر انبوه گیاهان در زمانی کوتاه به کار می‌رود. در این روش از قسمت‌های مختلف گیاه ریزنمونه تهیه شده و با بهره گرفتن از ترکیبات غذایی و هورمونی مناسب مستقیماً به فاز باززایی هدایت می‌شوند. در واقع این تکنیک می‌تواند جایگزینی برای روش‌های سنتی تکثیر غیر جنسی در بسیاری از گیاهان باشد.

یک روش بسیار پرکاربرد ریزازدیادی کشت مریستم و نوک ساقه است. مریستم شامل سلول‌های به سرعت در حال تقسیم است، از این رو از این تکنیک برای تولید تجاری گیاهان و همین طور تولید گیاهان عاری از ویروس به طور وسیعی استفاده می‌شود. گیاهان به دست آمده از این طریق، پایداری ژنتیکی زیادی نشان می‌دهند، از این رو برای انجام تحقیقات بیوتکنولوژیکی بسیار مناسب هستند.

1-2- تاریخچه آلسترومریا

آلسترومریا (Alstromeria sp.)که در ایران با نام سوسن پرویی نیز خوانده می شود، گیاهی دگرگشن بوده که خاستگاه آن آمریکای جنوبی است. این جنس دارای گونه‌های فراوانی در خانواده آلسترومریاسه است که امروزه تعدادی از آنها به عنوان گیاهان زینتی برای تولید گل‌های شاخه بریده، گیاهان باغی، باغچه‌ای و یا گلدانی پرورش داده می‌شوند) باند و الدرسون، 1993).

درحال حاضر آلسترومریا به علت داشتن گل‌های زیبا و بادوام در بازارهای جهانی گل و گیاه به عنوان یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین گل‌های زینتی شاخه بریده به شمار می‌رود (خالقی و همکاران، 2008).

آلسترومریا به طور معمول با بهره گرفتن از ریزوم تکثیر می‌شود، اما آلودگی‌های ویروسی، سرعت کم تکثیر و محدودیت‌های فصلی، سبب محدود شدن استفاده از این روش شده است (وان و همکاران، 1996).

شکل 1-1- نمونه‌هایی از گل آلسترومریا

شکل 1-2- گل آلسترومریا رقم Fuego

درحال حاضر برای فایق آمدن بر مشکلات روش‌های معمول تکثیر این گیاه زینتی و تولید گیاهان عاری از ویروس، استفاده از روش‌های کشت درون شیشه‌ای در این گیاه اهمیت زیادی پیدا کرده است. برای تکثیر این‌ویتروی آلسترومریا معمولاً از ریزنمونه‌های جوانه انتهایی شاخه (پدراز سانتوز و همکاران،2005)، جوانه جانبی (لین و همکاران، 1997) و ریزوم (لین و همکاران، 1987) استفاده می‌گردد. با این وجود سرعت باززایی جوانه انتهایی ریزوم (نوک ریزوم) از سایر ریزنمونه‌ها بیشتر گزارش شده است (لین و همکاران، 1987).

1-3- مشخصات گیاه‌شناسی آلسترومریا

آلسترمریا (Alstromeria) از گیاهان زیر رده تک لپه‌ایها متعلق به خانواده آلسترومریاسه می‌باشد. آلسترومریا گیاهی است علفی، چند ساله، ریزوم دار با گلهایی به رنگ‌های مختلف که حدود 60 گونه دارد که منشا همگی از جنوب آمریکا می‌باشد (بیکر، 1888؛ آفوت، 1952؛ رابینسون، 1963). آلسترومریا دارای انواع مختلفی می‌باشند که می‌توانند در شرایط گوناگونی همچون سواحل شنی (A.peregrina L.)، بیابانها (A.Violacea phil)، جلگه‌های آبرفتی (A.heamantha Ruiz)، دشتهای نیمه جنگلی (A.aurantiaca D.Don ) و مناطق سرد کوهستانی (A. Nivalis phil. In Lin) رشد و نمو کنند (هنس و ویلکینز، 1979 ). این گیاه دارای ریزوم‌های سفیدی می‌باشد که از آن شاخه‌های هوایی منشا می‌گیرند. شاخه‌ها بسته به دمای خاک، طول روز و شدت نور می‌توانند بصورت رویشی یا زایشی باشند (وانک نوردیروف، 1975؛ هیلی و همکاران، 1982).

گل‌ها در انتهای ساقه به صورت گل‌آذین گرزن تشکیل می‌شوند که هر گل‌آذین بسته به فصل رشد، شدت نور، و اندازه و قدرت رشدی گیاه بیش از 4 گلچه دارد (هیوز و همکاران، 1986). گل‌ها به رنگ‌های مختلفی از زرد تا قرمز، دیپلوئید و دارای 2n=16 کروموزوم و ناهمرس می‌باشند، یعنی قبل از اینکه کلاله پذیرا گردد پرچم‌ها باز شده و دانه‌های گرده خود را رها می‌کنند (دارلینگتون و وایلی، 1955). در میان کولتیوارها، تتراپلوئید نیز وجود دارد. برگها نیز به صورت متناوب با لبه صاف می‌باشند (پاول و همکاران، 1986 ).

شکل 1-3- شمایی از گل آلسترومریا

آلسترومریا دارای یک ریزوم زیرزمینی است كه از آن شاخه‌های عمودی رشد و نمو می‌نمایند. ریزوم اصلی عموماً ریزومهای جانبی جدیدی تولید می کند كه آن شاخه گل‌دهنده را تولید می کند، در سطح خاك شاخه‌ها تولید هیچ شاخه جانبی نمی‌نمایند بنابراین اكثر قسمت‌های گیاه در زیرزمین توسعه پیدا می‌كند دمای خاك نقش مهمی را در این توسعه ایفا می کند. بعد ازیک دوره دمای بالای خاك، گیاه شاخه‌های زیادی تولید می کند (ریزوم جدید) که بسته به نوع واریته بسیاری از این شاخه‌ها باقی می‌‌مانند (تولید گل نمی‌نمایند).

   یک شاخه آلسترومریا از هر یک ازجوانه‌های جانبی نزدیک نوك شاخه،7-3 شاخه گل تولید می کند انواع مختلف آلسترومریا وجود دارد (اركیده – پروانه ای و آئورا نتیكا) اما اكثر گونه‌های امروزی هیبرید هستند گرچه در طول مدت سال تولید می‌نمایند ولی پیک آن در بهار و اغلب در پائیز است وقتی كه خاك مصرفی( بستر كشت) سرد است.

شکل 1-4- شمای از شکل ریزوم که در آن ریشه‌ها و شاخه‌های هوایی منشا می‌گیرند.

1-4- روش‌های تکثیر آلسترومریا

1-4-1- تکثیر جنسی

به طور معمول از تکثیر آلسترومریا به وسیله بذر به علت تغییر پذیری ژنتیکی و مشکلات جوانه‌زنی بذر که وجود دارد باید پرهیز کرد. بذرها بعلت گران نبودن و ازدیاد سریع مزیت دارند. بذرهایی که یک سال از برداشت آنها گذشته، اگر چهار هفته در شرایط مرطوب و گرم (18 تا 25 درجه سانتی گراد) قرار گرفته و بعد چهار هفته در شرایط مرطوب و سرد (7 درجه سانتی‌گراد) قرار گیرند، طی هشت تا ده هفته جوانه خواهند زد. برای کثیر آلسترومریا، از بذر کمتر استفاده می‌شود خصوصاً اینکه تکثیر از این طریق سبب ایجاد تفرق صفات می‌گردد (ناصری، 1377).

1-4-2- تکثیر از طریق رویشی

گیاهان آلسترومریا، به طور معمول از طریق رویشی توسط تقسیم ریزوم تکثیر می‌شوند. معمولاً گیاهان را در ماه های شهریور و مهر از زمین خارج می‌کنند. بایستی مراقب بود که جوانه‌های جانبی و انتهایی ریزوم و همچنین ریشه‌ها آسیبی نبینند. سپس ریزوم‌ها را به قطعات 5 سانتی متری که حاوی جوانه جانبی یا انتهایی باشند تقسیم می‌کنند. بسترهای کشت بایستی از قبل آماده شده باشند تا تقسیم و کشت بعدی گیاهان به سرعت انجام شود. جهت کنترل بیماری‌ها، توصیه شده که ریزوم‌ها در زمان کشت با قارچ کشها ضدعفونی شوند. پس از کشت، تنها زمانی که بستر کشت خشک شد آبیاری انجام می‌شود زیرا آبیاری و رطوبت بیش از حد موجب پوسیدگی ریزوم‌ها می‌گردد. معمولاً پس از 4 تا 8 هفته در دمای 18 درجه سانتی‌گراد ریزوم‌ها کاملاً مستقر می‌شوند. بعد از این دوره، دما را به 5/4 درجه سانتی‌گراد به مدت 4 تا 6 هفته کاهش می‌دهند تا عمل بهاره‌سازی ریزوم‌ها صورت گیرد و گلدهی تحریک گردد (هیلی و ویلکینز، 1981).

1-4-3- تکثیر از طریق کشت بافت

تکثیر به روش تقسیم ریزوم دارای معایبی می‌باشد، از جمله اینکه این روش فرایندی وقت گیر، درصد افزایش نسبتاً پائین، پرهزینه و باعث گسترش بیماریهای ویروسی می‌گردد. به همین دلیل در سال‌های اخیر سیستم‌های ریزازدیادی درون شیشه‌ای توسعه پیدا کرده است (لین و همکاران، 2000). در این روش از قسمت‌های مختلف اندام‌های رویشی، خصوصاً جوانه‌های انتهایی و جانبی ریزوم، به عنوان ریزنمونه جهت تکثیر استفاده می‌شود.

1-5- اهمیت و جایگاه آلسترومریا به عنوان یک گل شاخه بریده

 گونه‌های وحشی آلسترومریا بطور معمول برای تولید گل‌های شاخه بریده تجاری مناسب نیستند. آنها دارای دوره گلدهی کوتاه و برگ‌هایی با کیفیت پائین می‌باشند. با این حال، کولتیوارها و هیبریدهای تجاری از طریق تلاقی‌های بین گونه‌ای و تیمارهای پرتوافکنی بدست آمده‌اند (گومانس، 1962؛ برورتجس و وربوم، 1974 ).

آلسترمریاهای جدید بدلیل داشتن گل‌های درشت با تنوع وسیعی از رنگ‌ها و تشکیل گل‌هایی زیبا با طول عمر پس از برداشت بالا (تا حدود 14 روز) بسیار با ارزش می‌باشند (هیلی و ویلکینز، 1981).

در حال حاضر، آلسترومریا در بین گل‌های شاخه بریده یکی از مهم‌ترین گل‌ها در یازارهای جهانی می‌باشد. در کشور هلند به تنهای بیش از 118 هکتار تحت کشت آلسترومریا می‌باشد. در ایران نیز آلسترومریا بعنوان یک محصول جدید بوده که سطح زیر کشت و خریداران این گل در بازار رو به افزایش است. بطوری که در شش ماهه اول سال 1384، 46320 اندام تکثیر (ریزوم) به قیمت حدود 300 میلیون تومان وارد ایران گردیده است (گزارش سالیانه مرکز ملی تحقیقات گل و گیاهان زینتی ایران، 85-1384).

توسعه پایدار[1] و مستمر هر کشوری وابسته به پایداری نظام کشاورزی آن کشور بوده و به معنی ارائه راه حل­هایی در مقابل الگوهای فانی كالبدی، اجتماعی و اقتصادی توسعه می باشد كه بتواند از بروز مسایلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه­های زیستی، آلودگی جهانی، تغییر اقلیم، افزایش بی رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن كیفیت زندگی انسانها در حال و آینده جلوگیری كند. بنابراین توسعه پایدار تحولی است مواجه با تامین نیازهای امروزی بدون از بین بردن قابلیت­های نسل آینده در تامین نیازهایشان. در واقع یک تحول، زمانی پایدار است كه محافظ محیط و مولد فرصتها باشد (بدرقه و همكاران، 1389).

مفاهیم توسعه پایدار و کشاورزی پایدار[2] در دو دهه اخیر وارد فرهنگ توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دنیا شده، و به سرعت توجه اندیشمندان و برنامه­ ریزان را به خود جلب نموده است. توسعه به معنای استنتاج و استخراج توانمندی­ها و امکانات بالقوه می­باشد، بدین مفهوم که وضعیتی پیشرفته تر و یا موثرتر حاصل گردد، و وضعیت موجود را ارتقاء و بهبود بخشد. واژه پایداری، استمرار و ثبات را در ذهن تداعی می­نماید (خورسندی، 1386). در سال­های گذشته افزایش نگرانی­های جهانی درباره عواقب و اثرات جانبی فعالیت­های سیستم کشاورزی متداول بر محیط و جامعه، منجر به پیشنهاد نظام کشاورزی خاصی تحت عنوان ” کشاورزی پایدار ” شده است. کشاورزی پایدار، نوعی نظام کشاورزی با ملاحظات زیست محیطی و با توجه به منافع اقشار ضعیف جامعه است که هدف آن بهبود کارآیی اقتصادی، کیفیت محیطی و مسئولیت­ پذیری اجتماعی می باشد (احمدی­نژاد، 1390).­

امروزه توجه به کشاورزی پایدار و چگونگی تحقق آن از مسائل روز کشاورزی می­باشد در این راستا هدف کلی این پژوهش سنجش سطوح پایداری نظام زراعی شالیکاران شهرستان رشت است. شهرستان رشت از جمله مناطقی است که دارای شرایط مناسب اقلیمی و جغرافیایی می­باشد و شالیکاری به عنوان منبع اصلی تامین درآمد و فرصت­های اشتغال، بستر مناسبی را برای توسعه پایدار کشاورزی فراهم خواهد کرد و همچنین باید تهدیدهای پیش­روی توسعه پایدار کشاورزی را مشخص کرد تا نسبت به تدوین برنامه ­های واقع بینانه برای بهبود پایداری در بخش کشاورزی اقدامات لازم صورت گیرد.

بررسی منابع و تحقیقات نشان می­دهد، به منظور سنجش پایداری می­بایست به یک اصل مهم و اساسی توجه کرد و آن این است که باید شاخص ­های مناسب و پوشش دهنده ابعاد مختلف پایداری کشاورزی را شناسایی نمود، شاخص ­هایی که روایی و پایایی لازم را در این زمینه داشته باشند (تقدیس و بسحاق، 1391). هم اکنون برای سنجش و ارزیابی میزان پایداری در ابعاد مختلف، روش­ها و مدل­های گوناگونی وجود دارد و در این پژوهش از روش تاپسیس استفاده شده است که این روش از مدل­های تصمیم ­گیری کاربردی می­باشند.

نتایج پژوهش می ­تواند تغییرات زیادی را در رهیافت­ها، سیاست­ها و راهکارهای بخش­های گوناگون اقتصادی، اجتماعی و سیستم کشاورزی و وزارت جهاد کشاورزی و تحقیق و ترویج کشاورزی و سایر سازمان­های مرتبط با توسعه­کشاورزی و توسعه­روستایی در راستای دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی ایجاد کند و همینطور آگاهی و حساسیت روزافزون کارشناسان و مردم را نسبت به ضرورت ایجاد تغییرات نشان ­دهد.

1-2- بیان مسئله

       در سال­های اخیر، نگرانی­هایی در سطح جهان درباره عواقب و اثرات برخی از فعالیت­های کشاورزی بر محیط­زیست و جامعه ابراز شده است. این نگرانی­ها، بسیاری از محققین را برآن داشته تا به فعالیت­های کشاورزی چه در کشورهای صنعتی و چه در کشورهای در حال توسعه نگاهی عمیق­تر و دقیق­تر داشته باشند و تنگناهای تکنیکی و اجتماعی را بهتر تشخیص دهند و راه­هایی را برای مقابله با مشکلات ناشی از کشاورزی عرضه کنند. (داودی و مقصودی، 1390).

در شرایطی که هر سال جمعیت کشور و تقاضا برای مواد غذایی رو به افزایش است، حفظ و پایداری منابع طبیعی تولید کننده مواد غذایی امری ضروری و یک وظیفه ملی بوده و پایداری منابع زراعی یک اصل مهم در کشاورزی پایدار متکی بر روش­هایی است که در آن سموم و کودهای شیمیایی و به مقدار کم و به طور بهینه استفاده ­شود(صدیقی و روستا،1381).

امروزه آن­چه از پیکار انسان با طبیعت به جا مانده است، انفجار جمعیت، کاهش تنوع زیستی، آلودگی محیط زیست، نبود عدالت اجتماعی و امنیت غذایی است. بنابراین نگرش جدیدی در رابطه با بهره ­برداری از منابع طبیعی جهت تولید موادغذایی و نیز جنبه­ های زیست محیطی مطرح شده است. تجدید نظر در نظام­های متداول ضروری می­باشد. بدین ترتیب، تحق کشاورزی پایدار به عنوان راهی برای مقابله با مشکلات مزبور اجتناب­ناپذیر است که منابع آب و خاک و ذخایر گیاهی از امور زیربنایی پایداری کشاورزی و توسعه پایدار هستند. اگر خواهان رسیدن به توسعه پایدار هستیم باید بیش از هر چیز به منابع و پایداری آن­ها توجه کنیم (نسیمی، 1383).

در واقع کشاورزی پایدار در برابر مساله عمده­ای که در کشاورزی متعارف وجود دارد، مطرح شده است و آن ناپایداری کشاورزی متعارف می­باشد. با توجه به نگرانی­های موجود باید زمینه را جهت حرکت، به سوی نظام­های کشاورزی پایدار فراهم کرد. نظام پایدار در کشاورزی در حقیقت نوعی راهبرد مدیریتی است که بتواند کشاورز را در انتخاب صحیح ارقام و واریته­های مورد کشت، حاصلخیزی خاک، اجرای روش­های مناسب شخم، در توالی قرار دادن مناسب گیاهان برای کاهش هزینه­ های مربوط به نهاده­های مصرفی، به حداقل رساندن اثرات سوء بر محیط زیست، تامین پایداری در تولید و ایجاد سودآوری یاری نماید (کلانتری و همکاران، 1388). کشاورزی پایدار در جواب نگرانی­های محیطی و اثرات کشاورزی سنتی بوجود آمده است (Walter,2006). این موارد باعث شده تا در طی دهه­های گذشته آگاهی فزاینده­ای نسبت به نامناسب بودن کشاورزی متعارف پدید آید و کوشش­های فراوانی در زمینه ­های تحقیقاتی، ترویجی و سیاستگذاری کشاورزی برای دستیابی به یک نظام پایدار در

کشاورزی صورت گیرد (کوچکی وهمکاران، 1386).

از آن­جا که توسعه پایدار کشاورزی به معنای ایجاد تحولی کیفی و بنیادی در ساختار کشاورزی موکول به شناخت و نهادمندی نظام­های بهره ­برداری بهینه و مناسب می­باشد، بدیهی است که شناخت وضعیت پایداری نظام زراعی باعث می­ شود که از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب نزدیک­تر شویم. بررسی و ارزیابی عملکرد نظام زراعی و شناسایی نقاط قوت و ضعف آن­ها در دستیابی به توسعه کشاورزی پایدار کمک خواهد نمود و بر این اساس می­توان راه­کارها و برنامه ­ریزی متناسب و منطقی در قبال دستیابی نظام­های زراعی شالیکاری به کشاورزی پایدار فراهم ساخت. چرا که برای پی­ریزی مطمئن­تر مسئله­ پایدارسازی، ارزیابی و شناخت علمی پایداری نظام­های بهره­برداری، ابعاد اصلی آن، عوامل مرتبط با آن و ترسیم وضعیت مطلوب و انتخاب مناسب­ترین راه­های ممکن برای حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب ضروری است (ایروانی و دربان آستانه،1383).

استان گیلان یکی از مهم­ترین مناطق برنج­خیز کشورمان است که شالیکاری زراعت عمده آن محسوب می­ شود نتایج این تحقیق می ­تواند به برنامه­ ریزان و نهادهای اجرایی مربوطه کمک کند که به یکی از سیاست­های بخش کشاورزی که پایداری آن است دست یابند.

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

از جمله بخش­هایی که در توسعه کشورها و مناطق همواره مدنظر است، بخش کشاورزی است که به دلیل تامین نیازهای غذایی کشور، از اهمیت بالایی برخوردار است. این در حالی است که در سال­های اخیر، مشکلات و معضلات روستاهای کشور باعث مهاجرت بی­رویه، فقر گسترده، بیکاری فزاینده، ضایعات بالای محصولات کشاورزی وکاهش درآمد روستاییان در مناطق روستایی شده است (رهنما، 1385). دستیابی به توسعه پایدار نیازمند برنامه ­ریزی و مدیریتی هم­جهت با پتانسیل­های موجود در منطقه می­باشد (پناهی­فر و همکاران، 1388). توسعه کشاورزی بدون نگرش پایداری به آن موجب بروز مشکلاتی گردیده است که مصرف بی­رویه­ی مواد شیمیایی و تخریب محیط زیست از عمده­ترین آنهاست (پیشرو و همکاران، 1388).

امروزه همه معتقدند که برای کشاورزی متعارف به سبب زیان­ها و صدماتی که به محیط زیست و منابع پایه وارد می­ کند باید جایگزین مناسبی یافت که همان کشاورزی پایدار است (علایی و همکاران، 1387). انسان نیازمند دستیابی به نظام­هایی است که ضمن برخورداری از پویایی اقتصادی، بتواند موجب بهبود وضعیت محیط زیست و استفاده بهینه از منابع موجود شده و همچنین در تامین نیازهای غذایی انسان و در ارتقاء کیفیت زندگی جوامع بشری نقش بسزایی داشته باشد. نظام کشاورزی پایدار در واقع یک نظام سودمند، مستمر و متکی بر حفظ منابع طبیعی می­باشد. این شیوه کشاورزی، اقتصادی­ترین و در عین حال سودمندترین نحوه استفاده از انرژی­های طبیعی و تبدیل آن به محصولات کشاورزی، بدون تخریب کیفیت خاک و کیفیت محیط زیست را توصیه می­ کند. این روش کشاورزی دیدگاهی فراتر از اقتصاد تولید صرف دارد به طوری که در آن همبستگی بین اقتصاد تولید، ثبات اکولوژیک و کیفیت زیست محیطی به صورت جامع نگریسته می­ شود (عادلی ساردوئی و همکاران،1390).

کشاورزی پایدار یکی از مهم­ترین موضوعات بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه محسوب می­ شود که در سال­های اخیر برنامه ­ریزی و سیاست­های بسیاری از کشورها را به خود اختصاص داده است و توجه بسیاری از محققین را به خود جلب کرده است، سازمان­های مرتبط بین المللی نظیر فائو، سازمان تجارت جهانی و دیگر سازمان­های بین المللی در دهه­های اخیر نیز تاکید بالایی بر لزوم فعالیت­های کشاورزی در راستای دستیابی به توسعه پایدار دارند. یک اصل مهم در توسعه پایدار، کشاورزی پایدار است که سلامت و تداوم تولیدات کشاورزی و تا حد زیادی حفظ و ارتقای محیط زیست به آن مربوط می­ شود اما متاسفانه با همه­ اهمیتی که کشاورزی به عنوان یک بخش بزرگ اقتصادی درکشور ما دارد و نقشی که رویکرد کشاورزی پایدار می ­تواند درحل مشکلات کشاورزی کشور و ایجاد پایداری بلندمدت و حل معضلات فعلی داشته باشد، بحث­های توسعه­ پایدار وکشاورزی در حد ترجمه تعاریف و مقالات مربوط باقی مانده است (نجفی، 1385).

طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان در سال 1391، شهرستان رشت دارای 623360 هکتار سطح زیر کشت از محصولات زراعی می­باشد که گروه­های غلات، حبوبات ، سبزی و صیفی، محصولات جالیزی، نباتات صنعتی، نباتات علوفه­ای و دانه­ های روغنی را شامل می­ شود. شالیکاری با تولید انواع برنج سهم بسزایی در تولیدات کشاورزی شهرستان رشت دارد. برنامه ­ریزی برای پایداری کشاورزی در شهرستان رشت نیازمند مطالعه منطقه و استفاده بهینه از کلیه پتانسیل­های موجود در منطقه و رفع عوامل محدود کننده­ توسعه کشاورزی می­باشد تا مشکلات موجود تا حد امکان کاهش یابد. برای تدوین برنامه ­های مختلف و تعیین راهکارهای توسعه با هدف نیل به پایداری، سنجش پایداری و شناخت و ارزیابی منطقه به منظور بهره­ گیری از آن­ها ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در صورتی که سطح­بندی با رویکرد توسعه پایدار هدف نهایی باشد نیاز به ابزار و روش­هایی است تا بتوان به کمک آن­ها حرکت به سوی پایداری را در مقیاس­های مختلف (جهانی، ملی و محلی) اندازه ­گیری کرد (بدری و همکاران، 1391). ارزیابی پایداری منعکس کننده اندازه ­گیری و سنجش و به طور فزاینده­ به عنوان مهم­ترین ابزار جهت تغییر شرایط در راستای توسعه پایدار می­با­شد. ارزیابی پایداری می ­تواند وسیله­ای برای شناسایی و سنجش احتمال و میزان تغییر سیاست و یا اندازه ­گیری اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تعریف شود (عنابستانی وهمکاران، 1390). با توجه به اهمیت پایداری در کشاورزی و از آن­جایی که تا کنون مطالعات کمی در زمینه­ سنجش پایداری نظام زراعی صورت گرفته است، در این پژوهش به سنجش پایداری نظام زراعی در شهرستان رشت با بهره گرفتن از تکنیک تاپسیس پرداخته می­ شود.

جهان اسلام با جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر به منزله یک قطب جمعیتی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بزرگ، گستره وسیعی از کره خاکی را در بر می گیرد كه دارای قابلیت های قوی برای هم گرایی است. از نقطه نظر جغرافیای سیاسی، اکثر کشورهای اسلامی در مراحل نخستین سازمان دهی سیاسی فضا قرار دارند. در این کشورها جمعیت، با سرعت در حال افزایش است. از نظر ژئوپولیتیكی نیز مسائلی در جهان اسلام وجود دارد. کشورهای اسلامی واقع در خاورمیانه و شمال افریقا از معضل طبیعی و جغرافیایی کم آبی و بی آبی رنج می برند. همین مسئله باعث فراهم آوردن زمینه چالش بین کشورهای دارای حوضه های مشترک آب گردیده و آب را به یک موضوع ژئوپولیتیکی تبدیل کرده است. جهان اسلام، از طرفی زمینه های همگرایی قابل ملاحظه ای دارد که بزرگ ترین مخزن انرژی در اختیار جهان اسلام است. با توجه به رو به کاهش بودن منابع هیدروکربنی انرژی در سایر حوزه ها، منطقه خلیج فارس به علت دارا بودن منابع عظیم انرژی، حداقل برای ربع سده آینده، هم چنان مورد توجه جدی اقتصاد جهانی خواهد بود و این ویژگی برای ژئوپلیتیک بودن این منطقه کفایت می کند.

1-1- بیان مساله

زمانی که برای اولین بار در اواخر دهه پنجاه میلادی مسئله ای به نام ژئوپلیتیک جهان اسلام مطرح شد، جهان اسلام به سه بخش مرکز، غرب و شرق تقسیم بندی شد و با نظر به اینکه این تقسیم بندی با واقعیت های گسترش و نفوذ اسلام هماهنگی بیشتری داشت، مورد توجه صاحب نظران غربی هم قرار گرفت. نیاز به تغییر ساختار نظام ژئواستراتژیکی جهان، تغییر ساختار نظام شوروی سابق را به دبنال داشت که در پی فروپاشی آن جمهوری های مسلمان نشین شوری به استقلال رسیدند که این دگرگونی قبل از هر چیز مرزهای ژئوپلیتیکی جهان اسلام را تغییر داد، نتیجه آنکه ما امروز با مجموعه ای از قلمروهای جغرافیایی جهان اسلام مواجه هستیم(عزتی، 1379، ص1).

اندیشمندان اسلامی براساس آموزه های دین اسلام تصویری ژئوپلیتیکی از نظم جهانی ارائه می دهند که تفاوتی آشکار با نظم جغرافیایی موجود دارد. نخستین ویژگی چنین نظمی، نادیده انگاشتن دولت های ملی و قلمروی جغرافیایی کشورها است. اسلام مرزهای عقیدتی و یک نظم امتی در قلمرو دارالاسلام را به رسمیت می شناسد که بر مبنای عقاید و اصول مشترک اسلام بین مسلمانان انسجام و وحدت پیدا می کند. چنین نگرشی به ایجاد یک بوک قدرت(قدرت سوم) در چارچوب موازنه قوا و معادلات بین المللی کنونی تأکید می ورزد(پیشگاهی فرد و همکاران، 1385، ص115).

برنامه بنیادگرایی اسلامی از طریق چند فرایندسیاسی گوناگون و بسته به پویشهای هر دولت ملی و شکل برنامه ریزی جهانی در هراقتصاد، در مقام جوامع اسلامی و همین طور بین اقلیتهای مسلمان در جوامع غیرمسلمان ظهور کرده است. یک هویت جدید در حال ساخته شده است، امّا به با بازگشت به سنت، بلکه با کار روی مواد و مصالح سنتی به منظور تحقیق بخشیدن به دنیایی الهی و برادرانه که در آن توده های محروم و روشنفکران ناراضی ممکن است معنای جدیدی را بسازند که بدلیل اینکه طردکننده نظم جهانی است جهان شمول می شود(شمسینی غیاثوند و همکاران، 1391، ص80).

به نظر می رسد نظم مورد نظر جهان اسلام در واقع مبین تصویری ژئوپلیتیکی از یگانگی امت اسلامی و فراتر از آن همبستگی نوع بشر در سایه مبانی و پیوندهای عقیدتی مشترک است. این اصل به طور اصولی در تضاد و تقابل با بنیان های نظم جغرافیای بین المللی حاکم می باشد(پیشگامی فرد و همکاران، 1385، ص116).

امروزه برای پیشبرد همگرایی و همکاری میان کشورها در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، علمی و تکنولوژیک چه در سطح منطقه ای و چه در سطح بین المللی، اتحادیه یا سازمان هایی به وجود می آید که با برخورداری از ساختارهای رسمی و براساس توافق چندجانبه میان دولت ها به صورت فراملی عمل می کنند. در حوزه کشورهای اسلامی وجود یک سازمان کارامد و فراگیر به منظور جمع کردن کشورها در فرایند همگرایی، همانند اتحادیه اروپایی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. با وجود آنکه سازمان کنفرانس اسلامی می توانسته در رابطه با همگرایی جهان اسلام گزینه مناسبی باشد، زیرا هم تمامی کشورهای اسلامی در آن عضویت دارند و هم از چندین دهه تجربه سازمانی برخوردار است اما این سازمان بدلیل آنکه ازکارایی و قدرت لازم برخوردار نیست و همچنین وابستگی برخی کشورهای عضو به بیگانگان، عدم توجه بعضی اعضا به همکاری با سازمان و فقدان سازوکارهای موثر در وادارکردن کشورها جهت اجرای قطعنامه های سازمان کنفرنس اسلامی برای همگرا نمودن کشورهای اسلامی ناکارآمد بوده است(حسینی مقدم و همکاران، 1391، ص5-4).

اگرچه اغلب مسلمانان به لحاظ ایدئولوژیک خواهان ایجاد همبستگی و اتحاد جهانی کشورهای مسلمان هستند امّا در واقع چنین امری با چالش های متفاوتی روبرو است. این چالش های متفاوت در قالب نارضایتی هایی در میان کشورهای مسلمان وجود بارز دارد که نمی توان صرف وجود عامل وحدت بخش اسلام بر روی آن تاکید نمود. اگرچه جهان اسلام در کلیت خود تاثیرگذار در فرایندهای جهانی می باشد امّا در واقع خود به علت عدم انسجام لازم نتوانسته به محوری موثر تبدیل شود. جهان اسلام به عنوان محدوده ای قابل توجه در جغرافیای جهان درگیر مشکلات درونی- ملی و منطقه ای می باشد. از آنجائیکه بسیاری از این چالش ها ناشی از رویکردهای تئولوژیکی می باشد امّا محور چاره ای مشکلات، اقدامات تئولوژیکی نیست بلکه رویکردهای ژئوپلیتیک برای معرفی افق های جدید و کارکردی باید مورد توجه واقع شود(یوسفی و همکاران، 1389، ص5).

باتوجه به موارد مطروحه، این پژوهش درصدد می باشیم که به تبیین موقعیت ژئوپلیتیک کشورهای اسلامی بپردازد و عوامل تاثیرگذار بر همگرایی کشورهای اسلامی بر مبنای دین اسلامی بعنوان قدرت جهانی را شناسایی نماید.

1-2- ضرورت تحقیق

جهان اسلام به لحاظ جغرافیایی، وسعت قابل ملاحظه‌ای از كره خاكی را در بر می‌گیرد. گستره آن حدود یازده هزار كیلومتر طول جغرافیایی، از غربی‌ترین نقطه در شمال افریقا تا جزایر جاوه اندونزی و حدود 6 هزار كیلومتر عرض جغرافیایی، از شمال قزاقستان تا جنوب سودان را در بر می‌گیرد. جمعیت جهان اسلام براساس برآوردهای خوش بینانه، بیش از یک میلیارد و دویست میلیون نفر می باشد که عمده آنها در گستره پیش گفته در قالب ملیت های مختلف، پیرو دین اسلام هستند. این گستره، دربرگیرنده منطقه اسلام مركزی و اسلام پیرامونی است. اسلام مركزی شامل كشورهایی است كه در سال های آغازین گسترش اسلام به این دین گرویدند و اسلام پیرامونی، قسمت هایی از جهان اسلام است كه در سده ‌های بعدی، اسلام را به عنوان یک آیین آسمانی برای خود انتخاب كردند. علاوه بر این گستره، امروزه مسلمانان در همه كشورهای دنیا حضور دارند. جمعیت مسلمانان در برخی كشورهای اروپایی، اگر چه در اقلیت هستند، ولی اقلیتی را تشكیل می‌دهند كه به مثابه اكثریت قابل ملاحظه‌ای می‌باشند. 
در سال های اخیر، وقوع حوادثی در جهان با عاملیت عده‌ای به ظاهر مسلمان باعث شد تا تبلیغات منفی گسترده ای علیه مسلمانان صورت گیرد. حادثه 11 سپتامبر و تشكیل حكومت افراطی طالبان در افغانستان، آخرین مصداق از این اقدامات به شمار می رود. عده‌ای در غرب با بهره گرفتن از ابزار تبلیغات، اعمال خلاف اسلام و خشونت‌بار مسلمان نمایان را اعمال اسلامی، جلوه داده و تلاش نمودند تا آن چه اتفاق افتاده را واقعیت جهان اسلام معرفی كنند. آن چه مسلّم است این که جهان اسلام از این اعمال ضدخدایی و ضدانسانی، جداست. با افول دیگر مکاتب مادی در جهان امروزی، دنیای اسلام دارای ارزش های ذاتی بسیار ارزش مندی است كه می‌تواند قابلیت سازگاری جهان اسلام و تمدن اسلامی با سایر ادیان و تمدن ها را به جهانیان نشان دهد. به طور حتم، دست یابی به این مقصود، به آسانی میسر نیست؛ به ویژه این كه جریان های ضداسلامی تلاش می‌نمایند تا با وارونه جلوه دادن واقعیت های جهان اسلام، چهره آن را مخدوش نمایند. جهان اسلام، در حال حاضر، دارای مجموعه‌ای از ویژگی‌های ژئوپولیتیكی ناهمگون است به همین دلیل ویژگی های فوق‌العاده مهمی برای همگرائی و تشكیل نظام منطقه‌ای با تكیه بر عناصر و آمیزه‌های بومی دارد.

1-3- اهداف تحقیق

1- تبیین موقعیت ژئوپلیتیک کشورهای اسلامی

2- شناسایی عوامل تاثیرگذار بر همگرایی کشورهای اسلامی بر مبنای دین اسلامی بعنوان قدرت جهانی

1-4- سوالات تحقیق

1- عوامل تاثیرگذار ژئوپلیتیک کشورهای اسلامی در معادلات بین المللی کدامند؟

1-5- فرضیات تحقیق

1- موقعیت جغرافیایی کشورهای اسلامی می تواند با همگرایی در معادلات تأثیرگذار باشد.

2- دین اسلام می تواند عامل قدرت کشورهای اسلامی در معادلات بین المللی باشد.

1-6- قلمرو تحقیق

نظر به گستردگی موضوع جهان اسلام، تنوع در تعاریف و دسته بندی های آن، تعیین قلمرو تحقیق می تواند در دستیابی به اهداف آن مهم باشد. این تحقیق به مسایلی چون جهان اسلام، نقاط ژئوپلیتیک کشورهای اسلامی، عوامل همگرایی کشورهای اسلامی می پردازد.

1-7- پیشینه تحقیق

سید یحیی صفوی(1388) در تحقیقی به بررسی جغرافیای سیاسی جهان اسلام پرداخت. او بیان داشت اتصال سرنوشت کشورهای اسلامی به یکدیگر، مزیت های نسبی، فرصت ها و افق های روشنی را به منظور رشد، توسعه و اقتدار هر یک از کشورهای اسلامی خلق می کند. یاری جستن از باورها و ارزش های اسلامی یکی از مهمترین عوامل شکل گیری وحدت و همگرایی میان کشورهای اسلامی است.

باتکیه بر ارزش ها و باورهای مشترک زمینه بهره جویی از ظرفیت های موجود در جهان اسلام به منظور حفظ و ارتقای منافع مسلمین امکان پذیر می شود.صفوی در این پژوهش از جمله ظرفیت ها و قابلیت های اصلی جهان اسلام را عوامل زیر برشمرد:

موقعیت ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک کشورهای اسلامی، بهره مندی از کانون های معتبر ایجاد قدرت، امکان ارتقای نظام دفاعی در قالب ائتلاف و پیمان های دفاعی و تبدیل نمودن آن به یک قدرت برتر، وجود فرصت ها و تهدید های مشترک(صفوی، 1388، ص13).

احمدی و همکاران(1389) به بررسی چالشهای وحدت درجهان تشیع پرداختند. آنها بیان داشتند که جهان تشیع به عنوان بخشی ازفضای گسترده ترجهان اسلامی سرزمینهایی را دربرمیگیرد كه گروه ها و جوامع شیعی درآن زندگی میكنند این قلمرو شامل مناطقیمی شود كه ازنظر طبیعی و انسانی دارای تركیبی متنوع هستند اگرچه جهان تشیع ازنظر اشتراكات مذهبی و اعتقادی ویژگیهای جغرافیایی و نیز توانهای محیطی ازقابلیت های فراوانی برای وحدت و همگرایی و تبدیل شدن به یک سازه منطقه ای برخوردار است اما وجود برخی عوامل و زمینهای بروز اختلاف و واگرایی مانع ازایجادوحدت شده و ازایفای نقش موثر آن جلوگیری نموده ا ست برخی ازاین چالشها و موانع عبارتنداز:

وجود فرقه های مختلف و تفاوت درطرزتلقی ها ازتشیع، تعداد محدود كشورهای با اكثریت جمعیت شیعه و تعداد محدودتر دولت های شیعی، تفاوت های قومی زبانی و نژادی، شائبه تعارض نسبی بین همگرایی جوامع شیعی با سیاست كلان وحدت جهان اسلام، تبلیغات گسترده شیعه هراسی و ایران هراسی(احمدی و همکاران، 1389، ص1).

بیداله خانی(1389) در پژوهشی به بررسی مفهوم شناسی امت واحده از واگرایی تا همگرایی جهان اسلام می پردازد. او بیان می دارد امت واحده طرحی است كه قران برای اسایش و صلح بشری ریخته است این طرح لزوم شناخت مسلمانان و برادری و برابری آنها را در سایه وحدت و جهانی پر ازصلح و عده می دهد امت اصطلاحی قرانی و دینی است كه هم زمان برای دین اسلامی رواج یافته است و در فرهنگ غربی هیچ سابقه ای ندارد ذكر اصطلاحی این مفهوم انسان مسلمان را به طرف پیشبرد هدف ایده ال خود یعنی همان جامعه پرازصلح و دوستی و برابری كه در آن تمام انسانها بدون در نظر گرفتن رنگ عقیده و نژاد با هم برابر هستند به پیش میبرد در دنیای امروز واژه امت در اصطلاح همگرایی در ابعاد مختلف به كار می رود همگرایی در واقع اساس و پایه ای از همان الگوی امت واحده است كه در دنیای امروز در سازمان های مختلف تجلی پیدا می كند مسلمانان با توجه به كتاب و سنت و سیره عملی پیشینیان و تجربه ای كه در این امر داشته اند باید دراین زمینه پیشتاز بوده باشند اما نگاهی به ساختار دولت – ملتهای امروزی مسلمان این فرض را ابطال می كند چرا كه آنها با توجه به تجربیاتی كه قران برای آنها گذاشته نه تنها به همگرایی قابل قبولی نرسیده اند بلكه كشورهای مسلمان از واگرایانه ترین كشورها در عرصه همكاریهای جمعی با یكدیگر هستند(بیداله خانی، 1389، ص1).

ثریا یوسفی و همکاران(1389) در تحقیقی به بررسی ژئوپلیتیک، بعنوان سازه ای برای همگرایی کشورهای جهان اسلام پرداختند. آنها بیان داشتند اگرچه جهان اسلام دامنه ای فراتر از مرزهای رسمی دارد امّا برنامه ریزی های جغرافیایی براساس واقعیت های موجود و تاثیر فعل و انفعالات سیاسی و ژئوپلیتیکی شکل می گیرد. امروزه نیز شناخت و تحلیل مناسب از وضعیت سیاسی و جغرافیایی می تواند تثبیت کننده منافع کشورها باشد، زیرا دیگر چون گذشته گسنرش قلمرو ملاک برتری نیست. با تجزیه و تحلیل اوضاع کشورها در جهان اسلام آنچه که به نظر می رسد آن است که کلیت جهان اسلام را نمی توان به منزله یک منطقه جغرافیایی تقسیم بندی و سازکارهای نیل به سمت منطقه ژئوپلیتیک را اعمال نمود، زیرا ناهماهنگی جغرافیایی از جمله دلالیل این عدم تقسیم بندی کلی محسوب می شود. به همین دلیل تاکید بر اصلاح ساختارهای موجود و شناسایی اهداف اشتراکی جدید می تواند منافع ملی هر یک از کشورهای اسلامی را تامین نماید، در واقع مکملیت زنجیره وار، زمینه ساز ایجاد همگرایی های جدید است که نه فقط با دیدگاه سیاسی بلکه با دیدگاه اقتصادی قابل توجیه می باشد. تعریف اهداف مشترک اقتصادی در هر یک از مناطق به گونه ای که کشورها اصل شراکت در منافع را بر اصل رقابت های سیاسی صرف ترجیح دهند در واقع گامی برای تثبیت منطقه ژئوپلیتیک و نیل به سوی سازه های منطقه ای ژئوپلیتیکی می باشد(یوسفی و همکاران، 1389، ص13).

محمد رضا حافظ نیا و همکاران(1390) در پژوهشی به بررسی چالش های ژئوپلیتیکی همگرایی در جهان اسلام پرداختند. آنها بیان داشتند که جهان اسلام در حال حاضر سرزمینی با ترکیبی متنوّع از نظر ویژگی های انسانی و بسترها و شرائط طبیعی را شامل می‎شود. اگرچه به‎لحاظ اشتراک دینی و منابع انسانی و طبیعی،‏ جهان اسلام دارای قابلیّت‎های فراوانی برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقه‎ای در عرصه نظام ژئوپلیتیک جهانی است؛ اما به‎دلیل وجود برخی عوامل و زمینه‎های بروز اختلاف و واگرایی از جمله گسیختگی فضای جغرافیایی،‏ تفاوت‎های مذهبی،‏ قومی،‏ اندیشه و نظام سیاسی،‏ عدم استقلال و وابستگی‎های سیاسی و اقتصادی،‏ تعارضات سرزمینی،‏ رقابت داخلی قدرت‎های برتر جهان اسلام،‏ وجود پیمان‎های سیاسی ـ امنیّتی با قدرت‎های بزرگ و بازیگران فرامنطقه‎ای و … متأسفانه تاکنون از این پتانسیل عظیم استفاده شایسته‎ای نشده است. گفتنی است در کنار عوامل واگرایی،‏ عوامل و زمینه‎هایی چون اشتراکات دینی و تمدنی،‏ تجانس و همگونی ساختاری و کار کردی،‏ منافع و نیاز‎های مشترک،‏ احساس تهدید مشترک و … وجود دارند که می‎تواند در جهت وحدت و همگرایی جهان اسلام نقش مؤثّری ایفا کند(حافظ نیا و همکاران، 1390، ص139).