پولشویی به عنوان یک فرایند مجرمانه مالی، اقدامی است که در آن منشأ و منبع وجوهی که به صورت غیر قانونی به‌دست آمده از طریق رشته های نقل و انتقالات و معاملات به گونه‌ای پنهان می‌شود که همان وجوه به صورت قانونی نمود پیدا کرده و وارد فعالیت‌‌ها و مجاری قانونی می‌گردد. داده‌کاوی به عنوان فرایندی خودکار برای استخراج اطلاعات و الگو‌های جالب توجه، بارز، ضمنی، از قبل ناشناخته و بالقوه مفید از انبار داده‌‌های حجیم، شناخته می‌شود. هنگامی که الگوریتم‌‌ها و تکنیک‌‌های داده‌کاوی روی چنین تراکنش‌‌هائی اعمال می‌شوند، الگو‌های پنهان از جریان وجوه را کشف می‌کنند. بررسی دادهها و اعلام نظر روی آن ها از دو روش کلی تبعیت می کند اول استفاده از شاخصها با بهره گرفتن از روش‌های خطی و آماری و دوم استفاده از الگوریتمهای داده‌کاوی که آن هم به دو صورت نظارت‌شده و بدون ناظر تقسیم شده و در این پروژه از هر دو روش استفاده شده است. خروجی‌‌های این پروژه شامل مستندات علمی، روش‌های داده محور برای شناسایی پولشویی، ارائه یک مدل برای پیاده‌سازی چارچوب ضد پولشویی در بانك و در نهایت بهره‌گیری از فناوری‌‌های نرم افزاری و پیاده سازی کل جریان پروژه میباشد. پس از اجرا، نتایج به دو صورت ارائه به متخصصان فنی و همچنین محاسبه معیار‌های عملکرد متداول در داده‌کاوی ارزیابی می‌گردد. در مراحلی از پروژه که نیاز به بررسی و آشنایی با سوابق تحقیقات در زمینۀ پولشویی و یا الگوریتمهای مرتبط با آن باشد از روش تحقیق میدانی و کتابخانه‌ای استفاده می‌شود. از سوی دیگر رویکرد تحقیق نیز به صورت پیمایشی بوده که در آن با هدف مطالعۀ ماهیت و ویژگیهای مشتریان بانك فرایند تحقیق و مطالعه طی شده است. در مجموع باید گفت که از مدلی کمی در این تحقیق استفاده شده که مبتنی بر پردازش دادهها از نوع دادۀ واقعی، بوده است.
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- تعریف مسأله و بیان سؤال های اصلی تحقیق
تعاریف متعددی برای پولشویی عنوان شده است که از جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد[15]:
– بنا به تعریفی پولشویی یعنی شسته شدن و تبدیل پول کثیف به پول تمیز به نوعی که پس از خروج از این چرخه قانونی جلوه کند؛ به عبارت دیگر پولشویی عبارت است از هر نوع عمل برای مخفی کردن یا تغییر هویت نامشروع حاصل از فعالیت‌‌های مجرمانه به گونه ای که وانمود شود این عواید از منابع قانونی حاصل شده است.
– مجموعه اقداماتی است که از سوی فرد یا افرادی با به کارگیری ابزار‌های قانونی و با هدف عدم امکان قابلیت ردیابی گردش عواید حاصل از جرم به منظور مخفی کردن منشأ و منبع واقعی پول حاصل از اعمال مجرمانه و نامشروع صورت میگیرد تا پول آلوده و نامشروع در ظاهر پاک و قانونی جلوه نماید.
از این تعاریف چنین بر می آید که عملیات پولشویی به فرآِیند تطهیر پول کثیف گفته می شود. پول کثیف به پولی گفته می‌شود که از راه‌های خلاف و غیرقانونی بدست آمده باشد. از آنجا که بانکها یکی از بهترین موسساتی هستند که می توانند به پولشویان در فرایند تطهیر پول کثیف کمك کرده و مسیر دسترسی به منشا پول را گمراه و یا پاک نمایند در تمام کشور‌ها یکی از مهمترین موسساتی که مرجع سو استفاده پولشویان قرار می گیرند بانکها هستند[44].
بدین نظر دراین پروژه ما می بایست در ابتدا به مطالعه بانکها و روش‌هایی که ممکن است پولشویان از آن طریق در بانکها اقدام به پولشویی نمایند پرداخته و با بررسی این روش‌ها و همچنین اطلاعات در دسترس جهت این روش‌ها، الگو‌های این روش و … سعی در یافتن راه‌هایی جهت کشف، اجرا و پیاده سازی داده محور این اقدامات داشته باشیم.
در این راستا ضمن بررسی عملیات اجرا شده در بانك مورد نظر و مشورت با کارشناسان و مشاوران این بانك مشخص گردید که روش‌های مختلفی جهت پولشویی توسط پولشویان در این بانك اجرا می‌گردد، همچنین توسط بانکها نیز روش‌های متفاوتی جهت جلوگیری از این عملیات اجرا می گردد.
پیچیدگی رفتار‌های مشکوك به پولشویی و همچنین حجم عظیم داده به گونه‌ای است که بدون ابزاری هوشمند و داده محور نمیتوان در کشف پولشویی اقدام قابل توجهی انجام داد. از این رو تحقیق حاضر به دنبال یافتن پاسخ به سوال زیر میباشد:
چگونه میتوان با ارائه مدلی از روش‌های داده کاوی برای کشف جرایم پولشویی استفاده کرد؟
2-1- اهمیت و ضرورت پژوهش
با توجه به اهمیت سیستم‌‌های بانکداری و سوء استفاده از این بستر برای مقاصد پولشویی، نیاز مبرم به پیاده سازی سیستم‌‌های ضد پولشویی از طرف دولتها و موسسات سیاست گذار در امور اقتصادی مورد توجه است . با توجه به رشد تروریسم و تقلبهای سازماندهی شده و از طرفی تصویب قوانین متعدد علیه این موارد نیاز به این سیستم‌‌ها در حال افزایش است. از سوی دیگر، پیچیدگی رفتار‌های مشکوك به پولشویی به گونه‌ای است که بدون ابزاری هوشمند و داده محور نمیتوان در کشف پولشویی اقدام قابل توجهی انجام داد. نکته مهم و شاید کاربردی در ایران نزدیکی این سیستم‌‌ها با سیستم‌‌های ضد رشوه خواری، تقلب، تخلف و سیستم‌‌های بازرسی است که میتواند به عنوان ابزاری کارآمد برای واحد بازرسی بانک تلقی گردد.
3-1- اهداف پژوهش
پولشویی فرایندی است که طی آن افراد متخلف با بهره گرفتن از امکانات مؤسسات مالی و بانکها درآمد نامشروع خود را تطهیر نموده و آن را قانونی جلوه میدهند. به منظور شناسایی این فرایند، دولتها همواره گزارش‌‌های متعددی از بانک‌‌های خود طلب می نمایند و بانکها موظف هستند موارد مشکوك به پولشویی را در قالب چارچوب مورد درخواست بانک مرکزی تهیه و به طور مستمر ارائه نمایند. از سوی دیگر، پیشرفت بانکداری به تدریج شناسایی روش‌ها و رفتار‌های مشکوك به پولشو یی را پیچیده ترنموده است. به طوری که شناسایی این رفتار‌ها با توجه به حجم انبوه اطلاعات در یک بانک بدون استفاده از سیستم‌‌های ضد پولشویی میسر نمی‌باشد. بر این اساس هدف اصلی تحقیق حاضر طراحی الگویی برای تقلبهای مالی در صنعت بانکداری میباشد.
انتظار می‌رود این مدل ضد پولشویی با جمع آوری اطلاعات پراکنده در سطح بانک عملیات پردازش و شناسایی افراد و رفتار‌های مشکوك به پولشویی را در زمان مناسب انجام داده و گزارش‌‌های مورد نیاز را تولید و ارائه مینماید.
4-1- روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر نوع هدف در گروه تحقیقات کاربردی قرار میگیرد. در مراحلی از پروژه که نیاز به بررسی و آشنایی با سوابق تحقیقات در زمینۀ پولشویی و یا الگوریتمهای مرتبط با آن است از مطالعات کتابخانه‌ای و منابع آرشیوی استفاده می‌شود. از سوی دیگر رویکرد تحقیق نیز به صورت پیمایشی بوده که در آن با هدف مطالعۀ ماهیت و ویژگیهای مشتریان بانك فرایند تحقیق و مطالعه طی خواهد شد و در این زمینه مصاحبه با خبرگان نیز صورت میگیرد. در مجموع باید گفت که در مورد روش تجزیه و تحلیل دادهها از یک مدل کمی در این تحقیق استفاده می شود که مبتنی بر پردازش دادهها از نوع دادۀ واقعی، خواهد بود.
5-1- جامعه تحقیق
داده‌کاوی این توان را دارد که سناریو‌های جدیدی برای کشف نمونه‌‌های پولشویی ارائه دهد.داده‌کاوی به عنوان فرایندی خودکار برای استخراج اطلاعات و الگو‌های جالب توجه، بارز، ضمنی، از قبل ناشناخته و بالقوه مفید از انبار داده‌‌های حجیم، شناخته می شود. ظهور انبارداری دادهها به عنوان یک فناوری قابل دوام بدان معنی است که در حال حاضر،سازمان‌‌های اجرایی قادر به تحکیم معاملات مالی از نهاد‌های مختلف در چندین کشور می‌باشند. این امرنمایشی تلفیقی از انتقال وجوه را ارائه می‌دهد که به تجزیه و تحلیل معاملات کمک می‌کند. هنگامی که الگوریتم‌‌ها و تکنیک‌‌های داده‌کاوی روی چنین تراکنش‌‌هایی اعمال می شوند، الگو‌های پنهان حاکم بر جریان وجوه را کشف می‌کنند. [28]
همراه شدن اطلاعات مشتری و دانش خبرگان منجر به آن می‌گردد که معاملات مشکوک شناسائی شوند.سیستم ضد پولشویی قابلیت اجرا با الگوریتمهای نظارت شده[1] و بدون نظارت[2] را به طور هم‌زمان دارد.در این سیستم علاوه بر به کارگیری الگوریتمهای رایج در داده‌کاوی،
شاخص‌‌هایی محاسبه می‌شوند که می‌توانند بخوبی ملاکی برای میزان مشکوک بودن عملکرد یک مشتری باشند و بر اساس آن شاخصها، داده‌‌های پرت (خارج از محدوده) تفکیک و شناسایی شوند.
در این پروژه با توجه به نیازمندی‌های طرح و محوریت پروژه بر اساس داده‌‌های بانکی، تراکنش‌‌های یک بازه زمانی شش ماهه در یکی از شعب بانک به عنوان جامعه تحقیق انتخاب و مورد استفاده قرار میگیرد.
[1]Supervised
[2]Unsupervised
