تخمین زده میشود که حدود 500000 گونه گیاه دارویی روی سیاره وجود داشته باشد که حدود 10000 گونه به عنوان گیاه دارویی به طور منظم مورد استفاده قرار میگیرد. از اواسط قرن بیستم به دنبال مشخص شدن عوارض سوء ناشی از مصرف داروهای شیمیایی، گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در بسیاری موارد جایگزین داروهای شیمیایی شدند. مطابق برآورد سازمان جهانی بهداشت (WHO)80 درصد مردم دنیا برای مراقبتهای بهداشتی اولیه به طور سنتی به گیاهان دارویی و تولیدات طبیعی وابستگی و تمایل دارند (حاجی آخوندی،1381). استفاده از گیاهان داروئی و ادویهای برای درمان بیماری ها و یا خوش عطر و طعم کردن غذاها، همچنین به کار گرفتن آنها در ساخت مواد بهداشتی و آرایشی با تاریخ بشر همراه بوده است (مجنون حسینی و دوازده امامی، 1387). گیاهان داروئی یکی از منابع غنی کشور بوده که امکان صادرات آن نیز وجود دارد زیرا وقتی به ارقام واردات کشورهای اروپائی مثل آلمان و فرانسه توجه شود معلوم میگردد که گیاهان داروئی بازار بزرگی را در جهان داشته و کشور ما می تواند به یکی از صادر کنندگان این گیاهان تبدیل شود (صمصام شریعت، 1382 ). استفاده از گیاهان داروئی و معطر در کشورهای توسعه یافته به شدت در حال افزایش است به طوری که هم اکنون 90 درصد مردم این کشورها از داروهای منشأ گیاهی استفاده می کنند (Racs، 1982). طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر حدود 80 درصد از جمعیت جهان از ترکیبات گیاهی برای درمان استفاده می کنند که این آمار در کشورهای توسعه نیافته بالاتر و در کشورهای توسعه یافته کمتر است (زمان، 1382). یک اصل مهم کشت و تولید گیاهان داروئی مخصوصاً گونه های نادر آنها حفظ منابع ژنی تولید دارو در طبیعت و به بیان دیگر حفظ« تنوع زیستی» میباشد (امیدبیگی، 1379). با توجه به افزایش سریع جمعیت ایران و نیاز مبرم و روزافزونی که صنایع داروسازی کشور به گیاهان دارویی به عنوان مواد اولیه تولید دارو دارند، توجه و تحقیق پیرامون این دسته گیاهان ضروری است (امیدبیگی، 1383).
ماریتیغال (Silybum marianum L) گیاهی دارویی، یكساله یا دو ساله از خانواده كمپوزیته و بومی اروپای غربی و مركزی و شمال هند است. در عطاریها از برگ و ریشه گیاه خارمریم (ماریتیغال) به عنوان داروی معرق، تببر، اشتها آور ارائه می شود. از میوه ها یا بذرهای این گیاه برای درمان کاهش اشتها و نارسایی گوارشی به کار میرود (دوازده امامی و حسینی، 1388).
در چند دهه اخیر مصرف نهادههای شیمیایی در اراضی کشاورزی موجب معضلات زیست محیطی عدیدهای از جمله آلودگی منابع آب، افت کیفیت محصولات کشاورزی، كاهش تنوع زیستی و فرسایشی ژنتیكی، ایجاد مقاومت در امراض و آفات گیاهی و کاهش میزان حاصلخیزی خاکها شده است (Sharma، 2002). کشاورزی پایدار بر پایه مصرف کودهای آلی و بیولوژیک با هدف حذف یا تقلیل چشمگیر در مصرف نهاده های شیمیایی، یک راه حل مطلوب جهت غلبه بر این مشکلات به شمار میآید. کشاورزی پایدار نظامی است که ضمن برخورداری از پویایی اقتصادی، می تواند موجب بهبود وضعیت محیط زیست و استفاده بهینه از منابع موجود شده و همچنین در تأمین نیازهای غذایی انسان و ارتقاء کیفیت زندگی جوامع بشری نقش بسزایی داشته باشد. علاوه بر این، کشاورزی پایدار با رعایت اصول اکولوژیکی، می تواند ضمن ایجاد توازن در محیط زیست، کارآیی استفاده از منابع را افزایش داده و زمینه بهرهوری طولانی مدتتری را نیز برای انسان فراهم سازد. یکی از اركان اصلی در كشاورزی پایدار استفاده از كودهای بیولوژیک در اكوسیستم های زراعی است (شریفی عاشور آبادی و همکاران، 1381).
كودهای بیولوژیک، شامل مواد نگهدارندهای با جمعیت متراكم یک یا چند نوع ارگانیسم مفید خاكزی و یا بصورت فرآورده متابولیک این موجودات میباشند كه به منظور تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در اكوسیستم زراعی بكار میروند. بطور معمول، ارگانیسمهای مورد استفاده برای تولید كودهای بیولوژیک از خاك منشأ گرفته و در اغلب خاكها حضور فعال دارند. معهذا در بسیاری از موارد، كمیت و كیفیت آنها در حد مطلوب نیست و به همین دلیل استفاده از مایه تلقیح آنها، ضرورت پیدا میكند (صالح راستین، 1380). در این میان ورمیكمپوست یكی از مهمترین کودهای بیولوژیک میباشد که نقش مهمی در افزایش کمی و کیفی محصول دارد. بنابراین بكارگیری کودهای آلی و بیولوژیک، گامی اساسی و مطمئن در جهت دستیابی به اهداف كشاورزی پایدار میباشد. در بحث تولید گیاهان دارویی، ارزش واقعی به كیفیت محصول و پایداری تولید داده می شود و كمیت محصول در درجه دوم اهمیت قرار میگیرد. مطالعات انجام شده بر روی گیاهان دارویی در اكوسیستمهای طبیعی و زراعی گویای آن است كه استفاده از نظام كشاورزی پایدار به دلیل تطابق با شرایط طبیعی و اصل اصالت كیفیت محصول، بهترین شرایط را برای تولید این گیاهان فراهم میآورد و حداکثر ماده مؤثر (Active Substances) در چنین شرایطی تولید میگردد (شریفی عاشور آبادی و همکاران، 1381).
از طرفی یكی از عوامل اصلی فرسایش خاك شخم زدن بی رویه میباشد. همچنین برای شخم زدن چون باید از ادوات مكانیكی استفاده كرد در نتیجه میبایست از سوختهای فسیلی نیز بهره برد كه این خود باعث افزایش آلودگی هوا و مصرف سوخت میگردد. امروزه روش هایی وجود دارد كه كمترین شخم را با توجه به شرایط زمین در نظر میگیرند بدون اینكه از عملكرد نهایی محصول كم گردد. ایران یكی از كشورهای پیشرو در فرسایش خاك میباشد. به همین دلیل در سیستم كشاورزی ارگانیک به این مسأله نیز اهمیت زیادی دادهاند و ضوابط خاصی را به توجه به نوع كشت برای شخم زدن خاك در نظر گرفته اند. شخم زدن خاك شامل اعمال مكانیكی است كه باعث تغییر یا مخلوط كردن خاك می شود مانند: شیاركندن، شخم زدن، كندن، بیل زدن، كلوخ شكنی و .. است.
2-1- اهداف
با توجه به رشد روز افزون جمعت و نیاز به افزایش بهره وری در واحد سطح در کشاورزی و لزوم یافتن مکانیزم های فیزیکی و سازگار با محیط زیست این تحقیق با هدف بررسی اثر نوع شخم (بدون شخم، نیمه شخم، شخم كامل) و کود (شیمیایی، آلی، دامی) بر عملکرد ماریتیغال انجام شد.