و اهداف

1-1- ضرورت و اهمیت موضوع

سبزی‏ها از نظر دارا بودن انواع ویتامین‏ها، مواد معدنی، مواد پروتئینی، ترکیبات قندی و به لحاظ داشتن مقدار قابل توجهی سلولز که باعث سهولت هضم غذا می‏شود، نقش بسیار مهمی در تغذیه انسان ایفا می‏کنند. بسیاری از مواد مورد احتیاج بدن که وجود آنها حتی به مقدار بسیار کم برای ادامه حیات ضروری است مانند ویتامین‏ها در غذاهای حیوانی یافت نمی‏شود و یا مقدار آنها بسیار کم است، درصورتیکه در سبزی‎ها به حد وفور وجود دارد. تحقیقاتی که توسط کارشناسان علم تغذیه انجام گرفته، بیانگر آن است که وجود سبزی‏ها در غذای روزانه انسان الزامی است، به طوریکه باید 80 درصد حجم کل غذا را محصولاتی مثل میوه و سبزی‏ها و 20 درصد بقیه را مواد پروتئینی و مواد قندی تشکیل دهد. سبزی‏ها به دلیل حجم زیادی که به غذا در دستگاه گوارش می‏دهند، باعث تسریع حرکات دودی روده شده و در نتیجه به دفع مواد زاید از روده کمک می‏کنند (دانشور، 1379).

اگزالیک اسید[1] یک اسید قوی به شدت اکسید شده است که به طور گسترده‏ای در طبیعت، گیاهان و حیوانات و هم‏چنین در میان انواع وسیعی از قارچ‏ها و میکروارگانیسم‏ها وجود دارد (لانگ و همکاران، 1994). در بین گیاهان بیشترین غلظت اگزالات در خانواده‏های پلی‏گناسه[2]، آمارانتاسه[3] و کنوپودیاسه[4] وجود دارد و از بین گونه‏هایی که در این خانواده‏ها وجود دارد اسفناج دارای بیشترین مقدار اگزالات است (سی‏ینر[5] و همکاران، 2006). این اسید در اسفناج به صورت اسید آلی و هم چنین کریستال‏های معدنی که به صورت نمک‏های محلول مانند پتاسیم، سدیم و روی و نمک‏های غیر محلول که در روده نمی‏توانند جذب شوند و به وسیله مدفوع دفع می‏‏شود، وجود دارد. به همین علت جذب کلسیم، آهن و منیزیم علی‏‏‏رغم فراوانی آنها در اسفناج کاهش پیدا می‏کند (مو[6]، 2008). اگزالات موجود در اسفناج با اتصال به آهن موجود در دستگاه گوارش به یک مولکول بیش از حد بزرگ تبدیل می‏شود که به خوبی جذب نمی‏شود و فقط 025/0 درصد آهن جذب می‏گردد (لانگ و همکاران، 1994).

ریزماهوارهها [7]واحدهای نوکلئوتیدی دو، سه، چهار تا د‏ه‏تایی تکرار شوندهای هستند که در طول ژنوم موجودات یوکاریوتی مانند گیاهان به وفور یافت میشوند و به علت جهشهای فراوان از تنوع قابل ملاحظهای در بین افراد یک جمعیت برخوردار میباشند. این واحدهای تکراری توسط دو ردیف منحصربهفرد حفاظت شده در دو طرف واحد تکراری محدود شدهاند (داش و همکاران، 1996؛ داویروالا[8] و همکاران، 2000)، بنابراین براساس این توالیهای حفاظت شده میتوان آغازگرهای اختصاصی طراحی نمود و نشانگرهای انحصاری مبتنی بر واکنش زنجیرهای پلی‏مراز[9] برای هر جایگاه بهدست آورد (نیکولوسی[10] و همکاران، 2000). مطالعات مقایسه‏ای در گونه‏های گیاهی نشان دادهاند که نشانگرهای ریزماهواره از بسیاری دیگر از نشانگرها متنوعتر بوده و ابزاری قدرتمند برای تمایز بین ژنوتیپ‏ها میباشند (پاول و همکاران، 1996 و روسل[11] و همکاران، 1997). نشانگرهایSSR [12] به علت همبارز بودن[13]، چندشکلی[14] بالا، تکرارپذیری بالا و پراکندگی در سراسر ژنوم نشانگرهای قوی هستند (خانام[15] و همکاران، 2012). از این خصوصیات نشانگرهای SSR می‏توان برای شناسایی نواحی با ارزش تجاری در طول ژنوم موجودات زنده استفاده کرد.

با توجه به تنوع موجود در گیاه اسفناج و ضرورت جذب آهن توسط موجودات زنده به خصوص انسان میتوان تنوع موجود در آن را از طریق نشانگرهای ریزماهواره تحقیق حاضر با اهداف زیر طراحی و اجرا شد:

1-2 اهداف

1- شناسایی ارقامی که از نظر میزان اسید اگزالیک مطلوب هستند،

2- بررسی میزان تنوع داخلی و بین ارقام اسفناج مورد مطالعه،

3- شناسایی جایگاه‏ها و آلل‏های ریزماهواره‏ای که با ژن‏های موثر بر تولید اسیداگزالیک و نهایتاً جدب آهن موثر هستند.

فصل دوم: بر پژوهش های انجام شده

1-2- مشخصات گیاه شناسی اسفناج

1-1-2- برگ

اسفناج سبزی برگی یکساله، فصل خنک و علفی متعلق به تیره چغندرسانان (Chenopodiacea) می‏باشد که برگ‏ها و ساقه‏های ظریف آن به صورت تازه و یا فرآوری شده مصرف می‏شود (روباتزکی و یاماگوچی[1]،1997).این گیاه دیپلوئید (12=n2) روز بلند و دو پایه است (بالکایا و همکاران، 2005 و عرشی، 1379). اسفناج پس از سبز شدن، برگ‏های طوقه‏ای تولید می‏کند به این ترتیب که برگ‏ها در یک سطح در اطراف ساقه کوتاهی نزدیک به سطح خاک قرار می‏گیرند. طی رشد بعدی این ساقه طویل شده و از آن شاخه‏های جانبی دیگری از محل اتصال برگ‏های طوقه‏ای به ساقه اصلی منشعب می‏شوند و ممکن است از ساقه اصلی ساقه‏های فرعی درجه 1 و 2 نیز به وجود آیند (پیوست، 1384). ساقه در بعضی از انواع اسفناج به رنگ قرمز رنگ دیده می‏شود که علت آن وجود رنگدانه آنتوسیانین می‏باشد (اسدی، 1385). ارتفاع بوته اسفناج به 30 تا 60 سانتیمتر می‏رسد. برگ‏ها به طور متناوب روی ساقه قرار می‏گیرند و شکل برگ‏ها متفاوت است. برگ‏های یک بوته همه یکسان نبوده ولی شبیه به یکدیگر می‏باشند (کاشی، 1376).

برگ‏ها در ارقام مختلف نیز دارای فرم متفاوتی هستند و به شکل‏های تخم مرغی، گرد و یا نیزه‏ای وجود دارند. کناره برگ‏ها می‏تواند کاملاً صاف و یا دندانه‏دار باشد. پهنک برگ نیز صاف و یا دارای چین و چروک است. ارقامی که دارای برگ‏های چین و چروک‏دار می‏باشند، از نظر نگهداری در انبار مناسب‏تر هستند، زیرا تهویه در آن‏ها بهتر صورت می‏گیرد، ولی در عوض به سختی قابل شستشو می‏باشند (اسدی، 1385). در انواع اسفناج برگ صاف، مقدار ماده خشک بیشتری نسبت به نوع برگ چروکیده گزارش شده است (عرشی، 1379). نوع پیچ‏دار در درجه اول برای استفاده تازه در بازار می‏باشد، نوع برگ صاف و بدون پیچ که برای آزمایشات و پردازش‏ها استفاده می‏شود و نوع اسفناج کوچک که برای طعم در سالاد استفاده می‏شود و به خاطر بافت ظریفش ترجیح داده می‏شود (پجیک[2] و همکاران، 1998). دمبرگ‏ها معمولا از نظر طول، هم اندازه پهنک برگ هستند و اغلب زمانی که برگ‏ها کاملا رشد می‏کنند تو خالی می‏شوند. عادت رشد برگ‏های اسفناج از خوابیده تا کاملا ایستاده متفاوت است (اسدی،1385).

2-1-2ریشه

ریشه اسفناج از تعداد زیادی ریشه‏های فیبری جانبی که از یک ریشه اصلی ضخیم منشأ گرفته‏اند، تشکیل شده است (روباتزکی و یاماگوچی، 1997). ریشه اصلی عمیق است و می‏تواند تا عمق 140 سانتیمتری در خاک نفوذ کند.بدین دلیل می‏توان اینگیاه را در خاک‏های شور به خوبی کشت کرد. ریشه‏های فرعی این گیاه دوکی شکل و حداکثر تا 60 سانتیمتری در خاک پراکنده‏اند (پیوست،1384).

2-1-3گل

اسفناج از نظر جنسیت گیاهی دو پایه است و بوته‏هایی با گل‏های نر و بوته‏هایی با گل‏های ماده به وجود می‏آورد. البته در مواردی هم بوته‏های یک پایه‏ای که دارای گل‏های نر و ماده روی یک پایه هستند، نیز گزارش شده است(خاتک و همکاران[3]، 2004).اگرچه گیاهان کوچک معمولاً نر هستند، ولی تشخیص جنسیت گیاهان اسفناج نرقبل از گلدهی دشوار است. همچنین بوته‏های نر و ماده بر اساس مقدار کربوهیدرات و رنگیزه‏های موجود در بوته‏ها شناسایی می‏شوند. قندها، کلروفیلو مقدار کارتنوئید در گیاهان ماده بیشتر از نر می‏باشد (عرشی، 1379).

در مناطقی که تابستان‏های گرمی دارند به علت گرمای هوا و همچنین به علت طول روز بلند، اسفناج را در پاییز برای برداشت زمستانه و در اسفند ماه برای محصول بهاره و نقاط سردسیر در اوایل بهار کشت می‏کنند (خوشخوی و همکاران،1374). زمان گل دادن اسفناج باتوجه به زمان کاشت در اکثر موارد در اواخر فروردین تا اوایل خرداد است (اسدی، 1385). گلدهی معمولا از قسمت میانی ساقه‏های بزرگ شروع شده و به طرف بالا و پایین ساقه ادامه پیدا می‏کند (عرشی، 1379).

گل‏های ماده در اسفناج اغلب در زاویه برگ‏ها قرار دارند و دارای تخمدانی چهار یا پنج خامه‏ای است که به دو تا چهار برچه ختم می‏شود. گل‏های نر بدون گلبرگ به صورت خوشه‏ای در طول ساقه به وجود می‏آیند و گرده‏افشانی آن بوسیله‏ی باد صورت می‏گیرد(عرشی، 1379).

2-1-4 بذر

بذر اسفناج گرد و خاکستری و نسبتأ کوچک است و در بعضی از انواع آن 3 یا 4 برآمدگی شبیه به خار وجود دارد، به همین دلیل آن‏ها را بذر خاردار می‏گویند. کشت ارقام خاردار قدمت بیشتری دارد، امادر سطح تجاری از بذور صاف استفاده می‏شود زیرابذرهای صاف از نظر کاشت مخصوصا بوسیله‎‏ ماشین بذرکار بر انواع بذر خاردار برتری دارند (شیبانی، 1369).

¹ Rubatzky and Yamaguchi

¹ Pejic

²Khattak

¹ Oxalic acid

² Polygonaceae

³ Amaranthaceae

⁴ Chenopodiaceae

⁵ Siener

¹ Mou

² Microsatellite

³ Davierwala

⁴ Polymerase Chain Reaction (PCR)

⁵ Nicolosi

⁶ Russell

⁷ Simple Sequence Repeats (SSR)

⁸ Codominant

⁹ Polymorphism

¹⁰ Khanam

امروزه به‌منظور صرفه‌جویی در هزینه‌های مصرف سوخت، کاهش مصرف آب و صرفه‌جویی در نیروی انسانی کشورهای تولیدکننده محصولات کشاورزی به سمت استفاده از فن‌آوری‌های نوین پیش می‌روند. لذا با توجه به قرار گرفتن ایران به لحاظ جغرافیایی در منطقه کم باران و با شرایط آب و هوایی گرم و خشک، محدودیت منابع آب، حفظ رطوبت خاک در کشت محصولات زراعی در سبز شدن، استقرار و عملکرد گیاه حائز اهمیت است.

ذرت با نام علمی (Zea maize L.) گیاهی یک‌ساله و از خانواده گرامینه[1]می‌باشد. ذرت دارای سیستم ریشه‌ای افشان، ساقه استوانه‌ای و توخالی که در مقطع عرضی حالت استوانه‌ای و به‌صورت بندبند و بدون انشعاب می‌باشد. گل‌آذین نر یا تاسل[2]به‌صورت یک خوشه غیرمتراکم و برگ‌ها به ‌صورت متناوب در دو طرف ساقه قرار می‌گیرند. گیاهان علوفه‌ای منبع اصلی انرژی برای تولید و تغذیه دام‌ها می‌باشند. اگر علوفه دارای کیفیت مناسب باشد می‌تواند تا 60 درصد نیازهای غذایی گاوهای شیری و نیازهای کامل گاو گوشتی را تأمین نماید. اکثر گیاهان علوفه‌ای متعلق به خانواده گرامینه و لگومینوز[3] هستند. در مناطق خشک و نیمه‌ خشک در شرایط فاریاب، گیاهان گرامینه پر تولیدتر از گیاهان لگومینوز می‌باشند و از نظر مصرف نیز دارای کارایی بیشتری هستند (نورمحمدی و همکاران، 1383). در برخی مناطق نیمه‌ خشک جهان واریته‌های هیبرید ذرت تا 100 تن در هکتار علوفه سبز تولید می‌کنند. بین گیاهان علوفه‌ای از نظر کارایی مصرف آب اختلاف زیادی وجود دارد. ذرت به دلیل ویژگی‌های مخصوص خود و به‌ویژه به‏دلیل قدرت سازگاری با شرایط اقلیمی گوناگون، کشت آن بطور گسترده در تمام دنیا گسترش یافته و مکان سوم را بعد از گندم و برنج از نظر سطح زیر کشت و مقام اول تولید در واحد سطح را به خود اختصاص داده است.

خاک به‌عنوان بستر کاشت گیاهان و تأمین غذای بشر همواره یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین منابع در کشاورزی است. لذا با مدیریت صحیح در بهره‌برداری و حفظ پایداری آن اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت، به‌علاوه بهبود کارایی مصرف آب مهم‌ترین عاملی است که افزایش تولید در نواحی نیمه‌ خشک را میسر می‌سازد، بدیهی است که این امر با مدیریت حفاظتی و حاصلخیزی خاک از طریق استفاده از روش‌های شخم حفاظتی و همچنین انتخاب تراکم بهینه گیاه در واحد سطح تا 30 درصد قابل‌دستیابی است (شرما[4] و همکاران، 2001). بی‌توجهی به خاک و حاصلخیزی و پایداری آن و بهره‌برداری یک‌طرفه و بدون بازگشت به خاک طی خاک‌ورزی مرسوم و سنتی روندی است که کم ‌و بیش در بسیاری از مناطق دنیا وجود داشته و باعث مشکلاتی همچون فشردگی ناشی از رفت‌وآمد ماشین‌ها و ادوات، فرسایش ناشی از حذف بقایای گیاهی و افزایش 20 درصد بر هزینه‌ها خواهد داشت (بوناری[5] و همکاران، 2005)

خواص فیزیکی یکی از عوامل تعیین‌کننده رشد گیاهچه و سبز شدن بذر می‌باشد و آماده‌سازی بستر مناسب برای قرارگیری، جوانه‌زنی و رشد مطلوب ریشه نکته مهمی است که کشاورزان به آن توجه لازم را ندارند (مالحی[6] و همکاران،2006؛ سالک زمانی و همکاران، 1386). به دلیل عدم استفاده از فناوری نوین در عملیات آماده‌سازی زمین زراعی سالانه 5 تا 7 میلیون هکتار از زمین‌های زراعی دنیا حاصلخیزی خود را از دست می‌دهند (استینز[7] و همکاران، 1998). نتایج تحقیقات و مطالعات مختلف بیانگر آن است که متوسط بازده کل آبیاری در کشور 35 درصد بوده که مقدار از متوسط جهانی (کشورهای در حال توسعه 45 درصد و توسعه‌یافته 60 درصد) پایین‌تر است. لذا مصرف بهینه و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری باعث افزایش کارایی مصرف آب آبیاری می‌شود (حیدری و کشاورز، 1383). شیوه‌های مختلف خاک‌ورزی و کاشت از طریق تغییر در شرایط فیزیکی بستر بذر، یعنی مشخصه‌ های حرارتی، رطوبتی، تهویه‌ای و مقاومتی می‌تواند بر نحوه سبز شدن و استقرار گیاه تاٌثیرگذار باشد (مک مستر[8] و همکاران، 2002).

سیستم‌های خاک‌ورزی متداول معمولأ مبتنی بر استفاده از گاوآهن برگردان‌دار می‌باشند. استفاده از گاوآهن برگردان‌دار برای عملیات خاک‌ورزی، نیاز به زمان و انرژی زیادی دارد. در دهه‌ های 1980-1970، تحول چشم‏گیری در مفهوم نیاز به خاک‌ورزی، برای تولید محصولات زراعی به وجود آمد، به همین لحاظ سیستم‌های خاک‌ورزی حفاظتی شامل کم‌خاک‌ورزی، بی‌خاک‌ورزی مورد توجه قرار گرفته‌اند. در سال 2005 تولید ذرت سیلویی بالغ بر 372 میلیون تن بوده و سطح زیر کشت آن در حدود 5/11 میلیون هکتار و میانگین عملکرد آن در واحد سطح بالغ بر 32 تن در هکتار بوده است (بی نام، 2005).

در سال‌های اخیر بهبود سیستم‌ها و تکنیک‌های کشت که بستر بذر را به‌طور مناسبی آماده کرده و به رشد سریع محصول کمک می‌کند، بیشتر از هر زمان دیگری ضرورت پیدا کرده است (آسودار، 2001). کشت متوالی چند گیاه زراعی در طی یک‌سال، یک سیستم کشت پویاست که اساس آن بر مبنای کشت گیاهان یک‌ساله است. در این سیستم، از منابع خاک استفاده بهینه‌شده و با به‌کارگیری اصول صحیح مدیریتی از آب‌وخاک نیز حفاظت می‌شود (تاوینگا[9]، 2002). کروپینسکی[10] و همکاران (2005) با کشت متوالی 10 گیاه پی‌درپی گزارش کردند که انتخاب رقم برای کشت دوم حائز اهمیت است و آگاهی از تأثیر گیاهان زراعی روی یکدیگر ضروری است. انتخاب گیاهان مختلف برای کشت متوالی بایستی سودمندی لازم را با حداقل هزینه‌ها، به همراه داشته باشد. در همین رابطه، مدیریت بقایای گیاه زراعی قبلی و انتخاب عملیات خاک‌ورزی مناسب برای تهیه بستر کاشت گیاه بعدی، نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. مالحی و همکاران (2006) با بررسی اثرات بقایای گیاهان مختلف بر خاک گزارش کردند که کیفیت و نوع مدیریت بقایای گیاهی، تجزیه بقایا، معدنی شدن عناصر و دسترسی گیاه به عناصر غذایی خاک برای رشد 30 درصدی را در بر داشت. شارات[11] و همکاران (2002) نشان دادند که میزان فرسایش ناشی از برخورد قطرات باران و برف در شرایط بدون عملیات خاک‌ورزی، یک‌سوم تیمارهایی بود که عملیات خاک‌ورزی رویآن‌ ها انجام شده بود. رادکلیف[12] و همکاران (1988) در بررسی نفوذ آب به داخل خاک در کشت بی‌خاک‌ورزی به علت وجود بقایای گیاهی در سطح خاک، افزایش راندمان نسبی 30 درصدی نسبت به روش‌های خاک‌ورزی متداول داشت. مخلوط شدن بقایا با خاک در سیستم‌های خاک‌ورزی حداقل سبب بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک، حفظ حاصلخیزی و رطوبت خاک، کاهش فرسایش و تبخیر بیش از اندازه 20 تا 30 درصدی خاک و افزایش 15 درصدی محصول شد (آل عیسی[13] و همکاران، 2007).

1- 2 ضرورت و اهمیت اجرای پژوهش

با توجه شرایط موجود و وضعیت فعلی خشک‌سالی و کمبود آب در کشور، بررسی اثر سیستم‌های مختلف خاک‌ورزی (بدون‌خاک‌ورزی، کم‌خاک‌ورزی و خاک‌ورزی مرسوم)، الگوهای کاشت (کف‌جوی، روی‌پشته و مخلوط) و مدیریت بقایای پیش‌کشت لوبیا بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت علوفه‌ای و بررسی کارایی مصرف آب آبیاری در شرایط اقلیمی شمال اهواز، در مزارع دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان با فرضیه و اهداف ذیل انجام شد.

1.Geramineae

2.Tassel

1. 1. Leguminous

1. 2. Sharma

1. 3. Bonari

[6]. Malhi

[7]. Steiner

[8]. Mc Master

[9]. Tawainga

[10]. Kropneske

[11]. Sharatt

[12]. Radcliffe

[13]. All-Issa

از قرن نوزدهم میلادی نظریه پردازان مختلفی سعی نمودند چگونگی توزیع شهرها و روستاها را در مکانهایی که استقرار یافته اند مشخص و روابط آنها را با یکدیگر روشن سازند. در این میان” فون تونن” “آگوست لوش”، ” والتر کریستالر” و… نظریاتی در ارتباط با مکان مرکزی ابراز داشته اند. در خصوص تعیین مکانهای بهینه در عرصه فضایی رویکردهای مختلفی رشد و تکوین پیدا نمود.

     هدف کلیه فعالیتهای انجام شده در خصوص نظامات شهری و روستایی ایجاد تعادل و توازن در عرصه فضایی- کالبدی ملی جهت دستیابی به توسعه پایدار و از سوی دیگر ایجاد نظم و نسق بین بخشهای مختلف ارائه کننده خدمات و امکانات و ممانعت از به هدر رفتن سرمایه های مالی و انسانی بوده است. از طرفی توزیع بهینه و منطقی این فضاها یکی از شاخصهای مهم در فراهم کردن زمینه ها و دسترسی همگانی به امکانات آموزشی و از سوی دیگر گسترش آموزش عمومی و فنی و حرفه ای و در نهایت گام برداشتن در یکسری از ابعاد عدالت اجتماعی، به عنوان هدف محوری در نظام جمهوری اسلامی ایران است. اهمیت و ارزش بر نامه ریزی بر کسی پوشیده نیست و از آنجا که نظام فرهنگی و آموزشی هر جامعه، هویت واقعی و مرتبه رشد و تکامل آن را مشخص می سازد، ارزیابی فضاهای آموزشی از اولویت خاصی بر خوردار است. در این راستا ارزیابی خدمات آموزشی با توجه به جمعیت مورد توجه قرار می گیرد.

تدوین این پایان نامه در 5 فصل شامل فصول زیر تهیه شده است:

فصل 1: کلیات طرح تحقیق

فصل 2 : بر ادبیات تحقیق

فصل 3 : روش اجرای تحقیق

فصل 4: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

فصل5 : نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد

1-1- بیان مسئله

     در گذشته گزینش وتعیین مکانها جهت احداث فضاهای آموزشی معمولا بر اساس تجارب روزانه اشخاص، اعمال نظر غیر تخصصی افراد یا گروه های بود که اعتبارات عمرانی جهت احداث آموزشگاه در راستای امکانات موجود از جمله وجود زمین صورت می گرفت که گاه هدر رفتن منابع را به دنبال داشت و وجود تعدادی فضاهای آموزشی بدون استفاده در استانهای مختلف کشور گواه این مدعاست. اجرای طرح مکانیابی و انجام مطالعات بنیادی در نقاط روستایی می تواند منابع و امکانات را به سمت نیازهای واقعی سوق دهد و ارزیابی این مکانهای آموزشی می تواند در بر نامه ریزیهای جدید خدمات و مکانهای آموزشی و رفع معضلات مربوط به تراکم دانش آموزان در نقاط خاص موثر واقع گردد. کمبود نیروی انسانی متخصص وماهر وعدم وجود اعتبارات عمرانی دولت در روستاهای کوچک( زیر 20 خانوار) زمینه را برای ارائه خدمات به روستاهای کوچک محدود می سازد بنابراین خدمات رسانی خاصه خدمات آموزشی به روستاهای کوچک بر اساس نقاط مر کزی و الویت بندی صورت می پذیرد. بررسی های سازمان یونسکو از طرح مکانیابی فضاهای آموزشی که در سال 1985 در کشور مالزی به انجام رسیده است نشان می دهد، این اقدام بسیار مفید بوده است ومعادل 30% کل بودجه عمرانی آموزش و پرورش برای کشور مالزی صرفه جویی داشته است (قربانی ،1377، ص4). دهستان کنار سر شهرستان رشت دارای 10 نقطه روستایی است و دارای مراکز آموزشی در مقاطع ابتدایی و راهنمایی می باشد با توجه به میزان جمعیت دهستان حدود 1470000نفر هستند و تعداد دانش آموزان نیز 360 نفر است حال این سوال مطرح می شود که آیا مدارس فوق برای دانش آموزان مناسب است در این تحقیق، محقق در نظر دارد تا به بررسی مراکز آموزشی دهستان کنار سر بپردازد .

1-2- سوال تحقیق

1- توزیع مکانی خدمات آموزشی در دهستان کنار سر چگونه است ؟

1-3- هدف تحقیق

     این تحقیق در پی دستابی به هدف زیراست:

     هدف کلی این تحقیق بررسی توزیع مدارس در روستاهای دهستان کنار سر است

1-4- فرضیه‏ تحقیق

     با توجه به هدف تحقیق فرضیه این تحقیق عبارتند از:

-1- پیشینه تحقیق

     در رابطه با مکانیابی خدمات آموزشی تحقیقات زیادی در کشور صورت گرفته است که می توان با مراجعه به پژوهشکده سازمان آموزش و پرورش به آنها دسترسی یافت که به برخی از آنها اشاره می گردد:

     -آسایش، حسین، برنامه ریزی روستاییدر ایران،137، انتشارات دانشگاه پیام نور، در مبحث مفاهیم وضوابط خدمات عمومی در روستاهای ایران (چه نوع خدمات روستایی در کدام روستا) با بهره گرفتن از روشها ومدلهای تعیین مراکز خدمات روستایی در چهارچوب نظری روش های برنامه ریزی خدمات را ارائه نموده است.

     -آسایش، حسین،کارگاه برنامه ریزی روستایی،1380، انتشارات دانشگاه پیام نور، در مبحث الگوهای توزیع بهینه مراکز خدمات عمومی در روستاها، ضوابط مربوط به آموزش وپرورش اشاره نموده است والگوهایی را برای احداث مدارس سه مقطع تحصیلی ارائه نموده است.  

     – سازمان آموزش وپرورش استان کردستان، 1378، مکان یابی فضاهای آموزشی دوره های تحصیلی مختلف در استان کردستان که در آن به عواملی چون جمعیت روستا، روستاهای تحت پوشش جلگه ای ونوع جاده و فاصله تا مرکز دهستان و عامل رشد جمعیت مورد توجه قرار گرفته است .

     – شورای تحقیقات سازمان آموزش وپرورش استان گیلان، 1373، مکان یابی فضاهای آموزشی دوره های تحصیلی مختلف در استان گیلان که در آن به عواملی چون جمعیت روستا، روستاهای تحت پوشش جلگه ای ونوع جاده و فاصله تا مرکز دهستان مورد توجه قرار گرفته ولی در آن به بدون در نظر گرفتن عامل رشد جمعیت مدارس پیشنهادی روستاها مطرح گردیده .

   – شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش استان گیلان، 1383، مکان یابی فضاهای آموزشی مورد نیاز آموزش و پرورش استان گیلان در ده سال آینده که در آن حوزه نفوذ و میزان جمعیت به عنوان عوامل موثر در مکانیابی استفاده شده است.

– شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش استان گیلان، 1383، فضاهای آموزشی مدارس استان گیلان ومقایسه آن با استانداردهای موجود، که در مکانیابی فضاهای آموزشی به عوامل محیطی توجه شده است.

– قدیمی ربانی، محمد علی،1380، عملکرد طرح جامع شهر رشت در رابطه با فضاهای آموزشی،     پایان نامه کارشناسی ارشد،که در آن به نقش و عملکرد طرح جامع شهری در ارتباط با فضاهای آموزشی توجه شده است.

-کریمی، جمیله ، 1384، مکانیابی فضاهای آموزشی در نواحی روستایی بخش حویق شهرستان تالش، پایان نامه کارشناسی ارشدکه با توجه به عوامل جغرافیایی و با بهره گرفتن از انواع مدل ها، الگوهای بهینه خدمات آموزشی ارائه گردیده است.

– قاضی ، حسین، مکانیابی خدمات آموزشی در چهارچوب توسعه روستایی شهرستان شفت، پایان نامه کارشناسی ارشد، که به عواملی مانند فاصله ودسترسی و انواع الگوها ومدل ها تاکید شده است.

2-2 مبانی نظری

2-2-1- نظریه مکان مرکزی

   نظریه مکان مرکزی والتر کریستالر که در سال 1933 در کتاب خود منتشر ساخت تا سال 1950 مورد توجه قرار نگرفت اما از سال 1966 پس از ترجمه وانتشار به زبان انگلیسی، اساس مطالعات شهری – ناحیه ای قرار گرفت .

     در نظریه والتر کریستالر دو عامل مهم به نظر می رسد :

الف ) آستانه کالا وخدمات .

ب) محدوده ی بازار فروش کالا وخدمات.

مراکز مختلف نظام سکونتگاهی تنها از طریق نوع وتعداد کارکردها وخدمات و میزان اشتغال وجمعیت و فروش کالا وخدمات شناخته وتبیین می شوند. در نظریه کریستالر عامل هزینه حمل و نقل وآمد و شد برای دریافت خدمات از موارد تعیین کننده می باشد بنابراین مصرف کنندگان برای در یافت خدمات حداقل مسافت را برای دریافت آن در نظر می گیرند بنا بر آنچه واضح است علاوه بر هزینه حمل ونقل مدت زمان صرف شده نیز از عوامل اصلی در عدم مراجعه به مکان مرکزی دورتر خواهد بود. در یک جامعه روستایی، یا شهر کوچک تقاضا محدود است، در حالی که در جامعه بزرگ شهری، تقاضا بیشتر و در نتیجه نیازهای تخصصی نیز مطلوب تر عرضه می گردد تکنولوژی حمل ونقل نیز به نحوی شکل گیری نظام سلسله مراتبی را تحت تاثیر قرار می دهد به گونه ای که حمل ونقل سریع وارزان ممکن است مصرف کنندگان خدمات را از مراجعه به مراکز کوچک تر منصرف سازد تا به خدمات بهتر وتخصصی تر دست یابند (شکوئی،1383، صص381-379). واین همان نکته ای است که در مواجهه با دستیابی به امکانات وخدمات آموزشی بهتر وبیشتر در روستاهای پیرامونی شهر رشت با آن مواجه هستیم.

     مفهوم آستانه در مکان های مرکزی عبارت است از حداقل سطح تقاضا نسبت به حمایت از یک فعالیت و به عبارتی بخشی از یک مکان است که دارای حداقل میزان نفوذ است بنابراین آستانه خدمات همواره با میزان جمعیت در ارتباط خواهد بود بنابراین جمعیت به عنوان یک عامل عمده در عرضه خدمات در مکان مرکزی موثر است ( شکوئی،1383، صص384-383).

   مفهوم حوزه نفوذ در نظریه مکان مرکزی، حداکثر فاصله ای است که یک بر خوردار از خدمات تمایل به طی آن دارد. نظریه کریستالر در بیشتر شاخه های جغرافیای انسانی– فرهنگی تاثیرات عمیق علمی داشته است وامروزه در سراسر دنیا نظریه مکان مرکزی در شاخه های مختلف جغرافیا و بر نامه ریزی های اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد. در حوزه نفوذ به مکانهای مرکزی به سه عامل عمده موثر می توان اشاره نمود که عبارتنداز:

• ویژگیهای فردی: سن، جنس، درآمدومیزان تحصیلات که پایگاه اجتماعی – اقتصادی فرد را تعیین می کند افرادی که پایگاه اجتماعی– اقتصادی بالاتری دارند برای دریافت خدمات فاصله های بسیاری را می پیمایند در حالی که طبقات کم درآمد نزدیکترین مراکز خدماتی را انتخاب می نمایند تا هزینه آمدوشد بیشتری نپردازند.

• تصویر ذهنی : حرکت مصرف کنندگان، تحت تاثیر بعضی تصویر های ذهنی که حاصل تجربه ی قبلی آنهاست قرار می گیرد، مثل وسیله ی حرکت، مدت آمدوشد وهزینه ی کلی.

3- فضای رفتاری : در هر زمانی، فضای رفتاری فرد، تحت تاثیر اطلاعاتی که در مورد ساخت سلسله مراتب مکانهای مرکزی ازطریق تجربیات شخصی یا منابع دیگر کسب کرده است، قرار می گیرد. گفتنی است توانایی مکان برای جلب رضایت مشتریان از نظر نوع وکیفیت خدمات، به تعداد تاسیسات وکارکردهای مرکزی آن مکان بستگی دارد( شکوئی،1383، صص386-385).

امروزه تولیدصنایع دستی که مزین به نقش آثارتاریخی،باستانی ویادمانهای ویژه هرکشوراست دردستورکارصنعتگران جهان قرارداردوتلاش می شود که حتی بخشی ازاین گونه آثارکه ازسنگ،چوب،فلزویابرروی سرامیک وپارچه پدید              می آیدباقیمت های ارزان دراختیارگردشگران قرارگیرد.بایدتوجه نمود که تمامی ممالک جهان،اعتقادبه تاثیرمتقابل صنایع دستی وگردشگری دارند.چرا که درعمل وتجربه دریافته اند که هنرهای صناعی یکی ازعوامل بسیارموثردرجلب وجذب گردشگردرتمامی گرایش های ملی،منطقه ای وداخلی است ومتقابلا به این نتیجه هم رسیده اند که صنعت گردشگری         می تواند به رشد،توسعه وگسترش صنایع دستی وبهبود کیفیت آن کمک کند.برپایه این اعتقاد وتجربیات حاصله تشکیلات صنایع دستی وگردشگری دربسیاری ازکشورها درهم ادغام ویا دررابطه ای هماهنگ ومنسجم باهم دیده شده اند که خوشبختانه درکشورمانیزگامهائ دراین زمینه برداشته شده است.این تحقیق درمحدوده جغرافیایی شهرستان قزوین انجام گرفته که دارای جاذبه های طبیعی،تاریخی،مذهبی وفرهنگی بیشماری می باشدبرخی ازاین آثارمانندامامزاده حسین(ع)وقلعه های تاریخی الموت ولمبسرازجایگاه ویژه ای درگردشگری برخوردارند.وبه علت تعددآثارتاریخی قزوین جزءده شهرتاریخی ایران به شمارمی آید.دراین تحقیق سعی شده است نقش صنایع دستی درتوسعه گردشگری شهرستان قزوین موردمطالعه وبررسی قرارگیردوهمچنین با معرفی صنایع دستی وتاکیدآن به رونق وتوسعه گردشگری شهرستان قزوین کمک شودتاازرکودآن درفصول کم رونق سال جلوگیری شود.                                                        

این پایان نامه در5فصل تدوین شده است که:

فصل اول کلیات تحقیق شامل بیان مسئله،اهمیت وضرورت تحقیق،سوال هاوفرضیه های تحقیق،محدوده موردمطالعه،محدودیتها وموانع تحقیق،تعاریف مفاهیم وواژه هامی باشد.                                                            

فصل دوم تحقیق( مرورمنابع/ادبیات تحقیق/پیشینه تحقیق) شامل تعاریفی ازصنایع دستی،اهمیت وجایگاه صنایع دستی درگردشگری،خصوصیات وویژگی های صنایع دستی وتاریخچه آن وپیشینه تحقیق موردبررسی قرارگرفته است.          

فصل سوم تحقیق(روش اجرای تحقیق/مواد وروشها)به بررسی روش تحقیق ومراحل آن، محدوده جغرافیایی تحقیق ، وویژگی های طبیعی وانسانی شهرستان قزوین می پردازد.                                                                            

درفصل چهارم(تجزیه وتحلیل داده ها ویافته های تحقیق) پرسشنامه های تکمیل شده ازسوی گردشگران ومسولین مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است وجداول ونمودارهای مربوط به آن ترسیم شده است.                                            

درفصل پنجم تحقیق بحث ،نتیجه گیری وپیشنهادهای لازم درارتباط باموضوع تحقیق آورده شده است.

فصل اول (کلیات تحقیق)

1- بیان مسئله

صنایع‌دستی با ویژگیهایی چون کاربر بودن و ارزش افزوده بسیار بالا، تأمین مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی، نیاز به سرمایه اندك، برخورداری از ابزار كار ساده و بازار ساده فروش محصولات، سبب افزایش تولید ناخالص ملی، افزایش درآمد سرانه، توسعه صادرات، كسب درآمد ارزی، تأمین تعادل اجتماعی، تأمین اشتغال و تعادل بخشی بازار کار و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها، ایجاد درآمد مكمل برای خانوار، توسعه توریسم و مبادلات فرهنگی و افزایش سطح مشارکت اقتصادی زنان می‌گردد.( علیپور، مجنون، 1391 ،1).                                                              

ایران یکی از کشورهای تولید کننده صنایع دستی در جهان است وتولید انواع صنایع دستی توانسته است تا ایران بعنوان یکی از کشورهای مهم ومعروف در این زمینه باشد.این صنایع که آمیخته با فرهنگ وهنرملت وقدمت تاریخی آن می باشد یکی ازجاذبه های مهم برای جلب توجه جهانیان به کشورمان می باشد.                                                          

توجه خاصی که در دو دهه اخیر به صنایع دستی وتاثیرآن به عنوان موضوع اشتغال ودرآمدخانواده داده شده است،می تواند جایگاه مهم آن را در گردشگری وجذب گردشگر نشان دهد.(سایت صنایع دستی استان قزوین).                     گردشگری از دیدگاه فرهنگی دارای پیشینه طولانی است ولی از چشم انداز اقتصادی پدیده ای نسبتا جدید در مبادلات بین المللی است.این پدیده از چنان سرعت وکیفیتی برخوردار است که در مدتی بسیار کوتاه توانسته بخش بزرگی از مبادلات جهانی را به خود اختصاص دهد.                                                                                      

ازسوی دیگر،پژوهش ها نشان داده است رابطه مستقیمی بین تعداد گردشگران ودرآمد حاصل ازآن درکشورهای عمده تولید کننده صنایع دستی وجود دارد.صنایع دستی بیانگر صنعت وهنر نیاکان،وبیانگر هنروذوق مردم هر کشوراست و     می توان آن راجلوه گاه آفرینش هنری مردم یک مرزوبوم وذوق وسلیقه معاصران دانست.                                          

در پهنه بندی جغرافیایی،صنایع دستی ایران به پنج ناحیه تقسیم شده که ناحیه شمالغرب وغرب مشتمل برچندین استان می باشد،استان قزوین هم با قرارگرفتن دراین ناحیه با برخوداری ازصنایع دستی گوناگون نظیر،گلیم بافی،نازک کاری روی چوب،چاروق دوزی ساخت محصولات مسی،منبت کاری،چاقوسازی،سوزن دوزی،گبه بافی،دستبافی،خراطی ازفرصت های خوبی برای فعال سازی صنایع دستی وتوسعه گردشگری برخوردار است.                                        

شهرستان قزوین به واسطه دارا بودن جاذبه های متنوع طبیعی وانسانی وتاریخی-فرهنگی واز همه مهمتر جاذبه های زیارتی متعدد(شاهزاده حسین)در این منطقه با دارا بودن محصولات کشاورزی متنوع،تولیدات صنایع دستی گوناگون همه ساله پذیرای گردشگران زیادی می باشد.                                                                                                

ازهنرهای سنتی وصنایع دستی این سرزمین می توان درابتدا به نقاشی وتذهیب،نقاشی پشت شیشه،نم نم دوزی،گلابتون دوزی،پن بافی(کارت بافی)،فرش بافی،گلیم بافی،جاجیم بافی،گیوه دوزی،آینه کاری،قفل سازی،منبت کاری اشاره نمود.همچنین درموسیقی،این شهرنوابغی همچون ابوالحسن اقبال آذر،عارف قزوینی،قمرالملوک وزیری را به دیار ایران زمین هدیه کرده است.                                                                                                              

امروزه برخی ازصنایع دستی مانند قالی بافی،گلیم بافی،نمد مالی،موج بافی،ساز سازی و…چرخه اصلی اقتصاد بسیاری ازخانواده های شهری وبه خصوص روستایی شهرستان قزوین را تشکیل می دهند.ودرصورت حمایت ارگان های ذیربط بسیاری دیگر از صنایع دستی این شهرستان چون سفالگری،معرق کاری،منبت کاری و…نیز می تواند رونق بسیارپیدا کرده ونقش مهمی را دراقتصاد خانواده های قزوینی ایفا نماید.(سایت صنایع دستی استان قزوین).                                

از اهداف مهم این تحقیق در ناحیه مورد مطالعه این است که ضمن بررسی تاثیرات مثبت این صنعت در جذب گردشگر،نقاط ضعف وقوت این صنعت مورد بررسی وشناخت دقیق قرارگیرد تا درآینده بتوان با رویکردی جدید نسبت به صنایع دستی شاهد توسعه وتحولات بیشتر در گردشگری در شهرستان قزوین باشیم.                                        

بنابراین با توجه به گستره صنایع دستی درشهرستان قزوین ونیزپتانسیل های گردشگری این شهرستان،پژوهش حاضردرصددآن است که به بررسی نقش صنایع دستی درتوسعه گردشگری بپردازدوبه سوال اصلی زیرپاسخ دهدکه:      

صنایع دستی درتوسعه گردشگری شهرستان قزوین تاچه حد نقش دارد؟

1-2- اهمیت وضرورت تحقیق

بدون شک یکی از دلایل مهم در توجیه جنبه های مثبت صنایع دستی نقش آن در مبارزه با بیکاری وجلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهرها است.امروزه به تجربه ثابت شده است که ایجاد امکانات رفاهی نظیر آب،برق،گاز،تلفن،جاده وسایر تسهیلات اموزشی وبهداشتی به تنهایی نمی توانند انگیزه های کافی در ماندن انسانها دردیار خود باشند،بلکه عامل مهم واساسی برای عدم مهاجرت آنها به سایرنقاط،ایجاداشتغال ودرآمد کافی دربخش صنایع دستی می باشد.صنایع دستی با توجه به قابلیت ها وخصوصیات ویژه خود از جمله عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد،سهولت وسرعت آموزش وفراگیری آن،عدم نیاز به فناوری پیچیده،وامکان ایجاد واستقرارآن در همه مناطق یک استان می تواند چنین نقش مهمی را به خوبی ایفا کند.چنانچه در حال حاضر نیزدرتعداد زیادی ازروستاها وشهرها همه اعضای یک خانواده با پرداختن به این حرفه وتولید محصولاتی نظیرقالی ,گلیم,انواع زیراندازها,پارچه های دستباف وغیره به درآمد قابل توجهی دست یافته اند وهمین امر عامل مهمی در جلوگیری از مهاجرت آنها به سایر نقاط کشور شده است.                                        

علاوه برآن دربرخی مناطق به علت عدم یا ضعیف بودن امکانات کشاورزی،صنعتی،اشتغال در صنایع دستی وخانگی می تواند مهمترین منبع کارواشتغال تلقی شود.آنچه که می تواند ضرورت تحقیق وزمینه صنایع دستی رامهم سازد میزان تاثیرگذاری این صنعت در جذب گردشگران به شهرستان قزوین می باشد.شهرستان قزوین به عنوان شهرستانی تاریخی،فرهنگی،طبیعی،سیاسی،ارتباطی،صنعتی ازقابلیت هاوجاذبه های سنتی،فرهنگی وطبیعی زیادی برخوردار است که خوب معرفی نشده است.بسیاری از صنایع دستی وهنرهای سنتی آن منسوخ شده است.یکی از علل منسوخ شدن برخی ازرشته های صنایع دستی وهنرهای سنتی،کاربردی نبودن آنها در زندگی روزمره مردم است که باید در این زمینه یک اقدام علمی وکارشناسی جامع انجام شود تا نسبت به معرفی وشناساندن انواع صنایع دستی وسنتی موجود درشهرستان قزوین اقدام شود که این عامل به نوبه خود می تواند باعث جذب گردشگر بیشتری به این شهرستان شود وهرگردشگر با حضورخود می تواند توسعه ورونق را به همراه داشته باشد.                                                                    

صنایع دستی به عنوان بخشی ازمیراث کهن وفرهنگی,ضمن آنکه نقش مهمی درمعرفی تمدن وپیشینه تاریخی دارد در توسعه صادرات غیر نفتی هم تاثیرگذاراست،پس باید با حمایت ازآن ضمن رشد وتوسعه کشور،زمینه اشتغال جوانان را هم فراهم کرد.اگربتوانیم با کارهای پژوهشی وتحقیقاتی وانجام امور زیربنایی وبرگزاری نمایشگاه های صنایع دستی به معرفی بیشتر این صنعت بپردازیم به همان اندازه در جذب گردشگرموفق خواهیم بود.                                          

استان قزوین در چند سال اخیربا برپایی نمایشگاه های صنایع دستی بویژه در ایام نوروزسعی در معرفی صنایع دستی شهرستانهای مختلف نموده است ودر نوروزسال 1393 نهمین نمایشگاه صنایع دستی در این استان برگزار شد که مورد استقبال گردشگران زیادی از داخل وخارج از استان قرارگرفت.                                                                

1-3- اهداف تحقیق:

1-3-1- هدف اصلی

– تحلیل نقش صنایع دستی در توسعه گردشگری شهرستان قزوین.

1-3-2- اهداف فرعی

– تعیین انواع صنایع دستی موجود درشهرستان قزوین.

– تعیین عوامل تاثیرگذاربر صنایع دستی شهرستان قزوین.

– تعیین نقش صنایع دستی درتوسعه گردشگری شهرستان قزوین.

– نقش بازاریابی وتبلیغات درمعرفی صنایع دستی وجاذبه های گردشگری شهرستان قزوین.

– ارائه راهکارهایی به منظور حمایت وتوسعه فعالیت های صنایع دستی در راستای جذب بیشتر گردشگران به شهرستان قزوین.

1-4- سوال های تحقیق

با توجه به اهداف قطعی شده،مهم ترین سوال های این پژوهش به شرح زیراست.

1- صنایع دستی در توسعه گردشگری شهرستان قزوین تا چه حد نقش دارد؟

2-بین تنوع صنایع دستی وعرضه مناسب آن وتوسعه گردشگری شهرستان قزوین تاچه حد رابطه وجود دارد؟

1-5- فرضیه های تحقیق

با توجه به پرسش های تحقیق دو فرضیه برای این پژوهش طرح شده است که به شرح زیر می باشد.

1- صنایع دستی در توسعه گردشگری شهرستان قزوین نقش دارد.

2- تنوع صنایع دستی وعرضه مناسب آن موجب افزایش تعداد گردشگران وتوسعه گردشگری شهرستان قزوین خواهد شد.

1-6- محدوده مورد مطالعه

محدوده جغرافیایی این تحقیق شهرستان قزوین می باشد .شهرستان قزوین بین مدار35درجه و50 دقیقه تا36درجه و50 دقیقه عرض شمالی ازخط استوا و48 درجه و55 دقیقه تا 51 درجه و55 دقیقه طول شرقی ازنصف النهارگرینویچ قراردارد.این شهرستان ازشمال به استانهای گیلان ومازندران،وازجنوب به شهرستانهای بویین زهرا وتاکستان،ازشرق به شهرستان آبیک وازغرب به استان زنجان محدود می شود.مساحت شهرستان قزوین 5570 کیلومترمربع می باشد.تراکم جمعیت درشهرستان قزوین101.8 نفردرهرکیلومترمربع است.ارتفاع ازسطح دریا درشهرستان قزوین1278 مترمی باشد..                              

شکل1-1-نقشه موقعیت جغرافیایی شهرستان قزوین

1-7- محدودیت ها وموانع تحقیق:

در طول مدت انجام تحقیق،علیرغم همکاری ادارات واشخاص مسئول به ویژه اداره کل صنایع دستی ،گردشگری ومیراث فرهنگی استان قزوین تحقیق با یکسری محدودیت ها وموانع مواجه بوده است:

– عدم وجود مستندات لازم جهت بررسی سیر تحولات صنایع دستی در شهرستان قزوین.

-عدم وجودپژوهشهاومطالعات مشابه وجامع قابل توجه دراین زمینه درشهرستان قزوین

-فقدان آمار دقیق در یک دوره مشخص به منظور مقایسه وبررسی روند رشد .

-8- تعاریف،مفاهیم ،واژه ها

– صنایع دستی:

ازنظرلغوی،صنایع دستی دارای مفهوم واحد وثابتی نیست تاکنون تعریفی که مورد پذیرش همه کارشناسان وسازمان های مسول درکشورهای مختلف باشد وضع نشده است.معمولا افکارعمومی جهان صنایع دستی را مترادف با صنایع کوچک ویا حداقل شاخه وشعبه ای ازآن می دانند ، کارشناسان نیزهنوز مرز مشخصی را میان صنایع دستی وصنایع روستایی قائل نشده اند به طوری که غالبا این اصطلاحات را به جای یکدیگربه کارمی برند.(قاسمی9،1391 )                            

برخی تعاریف ارائه شده درمورد صنایع دستی به این شرح است:

صنایع دستی: به مجموعه یی ازهنر-صنعت ها اطلاق می شود که به طورعمده با بهره گرفتن ازمواد اولیه ی بومی وانجام قسمتی ازمراحل اساسی تولید به کمک دست وابزاردستی ساخته می شود که در هر واحد آن ذوق هنری وخلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته وهمین عامل وجه تمایزاصلی این گونه محصولات ازمصنوعات مشابه ماشینی وکارخانه ای است.(یاوری ونورماه ، 1386 ،13).                                                                                

صنایع دستی:به آن رشته ازصنایع اطلاق می شود که تمام یا قسمتی ازمراحل ساخت فراورده های آن با دست انجام گرفته ودرچهارچوب فرهنگ وبینش های فلسفی،ذوق وهنر انسان های هرمنطقه با توجه به میراث های قومی آنان ساخته وپرداخته می شود.(یاوری،1389، 13).                                                                                            

هنرهای سنتی:بامنشا گرفتن ازمبدا واحد،محمل سیروسلوک فردی است که ازطریق دریافت شهودی برمبنای آداب معنوی وبه شیوه ی استاد شاگردی انتقال می یابد وصورتی ازتجلیات گوناگون زیبایی حقیقی را متناسب باشرایط زمانی ومکانی دراثرهنری متعین می سازد.(یاوری، 1389 ،14).                                                                                    

هنرهای صناعی (صنایع دستی):بخشی از هنرهای سنتی است که با بهره گیری ازفنون ومهارت های متناسب وبا قابلیت تکثیر غیرماشینی در متن زندگی فردی وجمعی عرضه می شود.(یاوری1389، 14).                                          

توسعه:

توسعه از لحاظ لغوی، دارای معانی مشابهی همچون تغییر اجتماعی، رشد اجتماعی، تکامل اجتماعی، مدرنیزه شدن و پیشرفت می باشد. به طور کلی می توان گفت توسعه عبارت است از تحولی مثبت در مجموعه ساختار مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکی یک جامعه. هدف از توسعه به طور کلی تجدید سازمان کل نظام اقتصادی و اجتماعی است، به نحوی که در این فرایند، علاوه بر بهبود سطح زندگی، دگرگونی های اساسی در نهادها و زیربناهای اجتماعی و مدیریت و نهایتا در رفتارهای گوناگون انسان پدیدار می گردد.(واقف،1390،1).                                

-گردشگری : کارهایی که فرددرمسافرت ودرمکانی خارج ازمحیط عادی خود انجام می دهدبه شرطی که بیش از یك

سال طول نکشد و هدف ازآن کسب درآمد و تجارت نباشد.(اردستانی،1387، 129)                                          

– توسعه گردشگری : توسعه گردشگری نیاز به زیرساخت دارد و عمدتا در قالب تاسیسات اقامت،خدمات،حمل و نقل و امکانات عمومی تعریف می شود.( ضیایی،1388،89).

پیشرفت‌های شگرف در فن­آوری و ماشینی شدن زندگی از ویژگی‌های دنیای مدرن امروزی است. پیامد ماشینی شدن زندگی، فقر حرکتی بوده که از دیدگاه تندرستی از مهم‌ترین مشکلات بشر امروزی است. این پدیده یکی از عوامل خطرآفرین چاقی محسوب می‌شود. در پنجاه سال گذشته، پژوهش‌ها نشان داده‌اند مهم‌ترین عواملی که سبب بروز ناتوانی‌ها و مرگ‌های زودرس می‌شوند، از بیماری‌های عفونی و واگیردار به بیماری‌های مزمن و تحلیل برنده تغییر یافته‌اند (121، 115). در سال 2001 بیماری‌های مزمن غیرواگیر 95/0 از مرگ‌ومیرهای جهان را به خود اختصاص داد. چاقی یکی از این بیماری‌ها است. در طی این سال‌ها از یک سو، به علت افزایش توان اقتصادی جوامع صنعتی و رفاه بیش از حد در زندگی، زیاده‌روی در مصرف چربی‌ها، گوشت، شکر، نمک و مصرف دخانیات رایج شده و از سوی دیگر میزان فعالیت بدنی کاهش یافته است. در مجموع، عوامل فوق سبب افزایش شیوع بیماری‌های غیرواگیر و خطرات ناشی از آن شده است (141).

چاقی بیش از یک احساس نگرانی و ناخوشایندی در حیطه زیبایی است. صرف‌نظر از نوع نگاه ما به چاقی به عنوان یک بیماری یا تنها به عنوان یک عامـل خطرآفرین، افراد مبتلا به اضافه‌وزن و چاقی با طیف وسیعی از بیماری‌ها و عوارض حاصله روبرو هستند که نیازمند اقـدامات تشخیـصی و درمـانی دقیـق و مبتنی بر شواهد علمی خواهند بود. تأثیر چاقی بر فعالیت‌های اجتماعی و شغلی و به طور کلی کیفیت زندگی نیز به نوبه خود بار اقتصادی-اجتماعی آن را می‌افزاید به طوری که بیش از 10 درصد هزینه‌های بهداشتی-درمانی را عوارض مستقیم و غیرمستقیم چاقی به خود اختصاص می‌دهد. امروزه چاقی به عنوان یک معضل اصلی نظام سلامت به موازات دیابت قندی همه‌گیری دوقلوی قرن بیست و یکم نام گرفته‌اند. به­ طوری­که طی سـه دهـه گذشته شیوع چاقی در دنیا به دو برابر افزایش یافته است. 65 درصد جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که افزایش وزن و چـاقی بیش از کم وزنی باعث مرگ‌ومیر می‌گردند. سالانه حدود 8/2 میلیون نفر از افراد بالغ دنیا به علت چاقی دچار مرگ‌ومیر می‌شوند. بعـلاوه 44 درصـد بـار دیابت 23 درصد بار بیماری‌های ایسکمیک قلب و بین 7 تا 41 درصد بار برخی از سرطان‌ها به اضافه‌وزن و چاقی نسبت داده می‌شود (7).

افزایش شیوع اضافه‌وزن و چاقی علاوه بر کشورهای صنعتی بسیاری از کشورهای با درآمد پایین و متوسط جهان را نیز با بار دوگانه بیماری‌ها روبـرو نموده است. درحالی­که، این کشورها هنوز گرفتار مشکلات بیماری‌های عفونی و سوءتغذیه می‌باشند شیوع عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر از جمله اضافه‌وزن و چاقی به خصوص در جمعیت شهرنشین این کشورها رو به افزایش است. افزایش روند چاقی در کودکان و نوجوانان نیـز از نگرانی‌های ویژه سلامت جامعه محسوب می‌گردد. عوارض متعدد پزشکی و روانی- اجتماعی چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان و بار سنگینی که از این بابت بر جامعه تحمیل می‎شود، بر اهمیت و ضرورت مدیریت و پیشگیری از آن را در سنین حساس تاکید می‌کند (66). شکل دهی و تغییر رفتار در دوران کودکی و نوجوانی به مراتب آسان‌تر از بزرگسالی است (136). علاوه بر این با توجه به امکان تماس مستمر و منظم با نوجوانان در محیط‌های آموزشی، مدارس می‌توانند نقش فعال و موثری را در ارتقای سلامت آنها بازی کنند. آموزش‌هایی که هدف آنها پیشگیری از رفتارهای پرخطر و عادات ناسالم در زندگی در سال‌های ابتدایی زندگی است، باید بر یادگیری سبک زندگی سالم تاکید کنند؛ زیرا سبک زندگی ناسالم زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات است (80).

1-2- بیان مسئله

سال‌ها قبل، چاقی به عنوان یک بیماری برای سنین میان‌سالی مطرح بود، ولی اخیراً شیوع چاقی در کودکان و در سنین مدرسه نیز سیر پیش‌رونده‌ای یافته است (49). چاقی یک پدیده چند عاملی است که از تعامل چندین عامل پیچیده از جمله وراثت و اجزاء رفتاری به ویژه فعالیت بدنی و رژیم غذایی به وجود می‌آید که تحت تأثیر زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و محیطی قرار دارد (37). این دو عادت مربوط به سبک زندگی علاوه بر چاقی به عنوان مهم‌ترین عوامل خطر برای چندین بیماری مزمن مانند دیابت نوع 2، بیماری‌های قلبی عروقی و غیره شناخته می‌شوند (135).

مطالعات نشان داده‌اند که چاقی در کودکی و نوجوانی با خطر بالای چاقی در بزرگ‌سالی همراه می‌باشد که بخشی از این اتفاق ممکن است ناشی از تداوم رفتارهای ناسالم مربوط به سبک زندگی مانند رژیم غذایی نامناسب، فقدان فعالیت بدنی و افزایش رفتارهای کم تحرک تا بزرگ‌سالی باشد (131). افزایش شیوع چاقی در کودکان و نوجوانان نتیجه عدم تعادل بین انرژی دریافتی و هزینه انرژی می‌باشد (79). طی دهه‌ های گذشته هزینه انرژی در کودکان کاهش پیدا کرده است (130) و الگوی فعالیت بدنی در نوجوانان نیز تغییر کرده است که در نتیجه­ افزایش زمان صرف شده برای تماشای تلویزیون، ظهور بازی‌های ویدئویی و اینترنت و همچنین کاهش مدت زمان برای فعالیت بدنی در مدارس و جوامع می‌باشد (53). تغییر در جهت اصلاح این‌گونه رفتارهای قابل تعدیل که از دوران کودکی آغاز می‌شود می‌تواند نقش بالقوه ای در کاهش چاقی اپیدمیک و آثار حمایتی سالم طولانی مدت و کوتاه مدت مهمی داشته باشد؛ بنابراین پیشگیری چاقی و بهبود عادات مرتبط به سبک زندگی سالم در کودکان در اولویت بالایی قرار دارد (97).

از سوی دیگر، بهبود آمادگی جسمانی یک الویت سلامت عمومی برای کاهش شیوع قابل‌توجه و در حال افزایش بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته می‌باشد. از آن جا که فعالیت بدنی عامل مهمی در کنترل توده‌ی بدن می‌باشد، تمایل زیادی برای بررسی ارتباط بین فعالیت بدنی و ترکیب بدنی کودکان و نوجوانان و همچنیـن اهمیت فعالیت بدنی در حفظ سلامت و بهزیستی وجـود دارد (108). ایران کشـوری است با جمعیت‌های شهری گسترده و به مانند بیشتر کشورهایی که درگیر تغییرات سریع اقتصادی و جمعیت‌شناسی است (45)، بیماری‌های غیرواگیر به ویژه بیماری‌های قلبی-عروقی دلیل اصلی مرگ‌ومیر در ایران می‌باشد (21).

میزان شیوع فزاینده‌ی چاقی در دوران کودکی، نیاز به شناسایی کودکان در معرض خطر برای انجام مداخله‌های پیشگیرانه را ضروری می‌سازد. بر اساس گزارش سازمان ملی سلامتی و تغذیه‌ی آمریکا[3] (NHANES)، شیوع اضافه‌وزن در بین کودکان 6 تـا 13 ساله از 7 به 11 درصد و در نوجوانان 11 تا 19 ساله از 5 به 11 درصد افزایش یافته است. در بیشتر گزارش‌های تحقیقی، چاقی و اضافه‌وزن بر اساس صدک­های 85 و 95 شاخص توده‌ی بدنی[4] (BMI) بر اساس سن و جنس در نظر گرفته شده است (سازمان جهانی سلامت، 2005). در تحقیق دیگری شیوع اضافه‌وزن در نوجوانان 19-12 ساله 5/15 درصد و برای کودکان 11-6 ساله 3/15 درصد بود (71). در کودکانی که با افراد بالغ زندگی می‌کنند به همان اندازه که شیوع چاقی در میان بالغین افزایش می‌یابد، در چاقی آن‌ ها نیز تأثیر دارد (120). در دو دهه اخیر به طور مشخص اضافه‌وزن و چاقی در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه رو به افزایش است (67).

ایران همچون بسیاری از کشورهای در حال توسعه، شاهد تجربه‌ی اپیدمی جهانی چاقی و عوارض ناشی از آن است (45). در کشور ما نیز گزارش‌هایی هر چند محدود در زمینه‌ی شیوع چاقی و اضافه‌وزن در کودکان و نوجوانان ارائه شده است. بر اساس گزارش افشین پور، شیوع چاقی دانش‌آموزان پسر و دختر 11-6 ساله‌ی همدانی 6/5 درصد بود. مظفری نیز تحقیقی را روی 463 دانش‌آموز ابتدایی یزد به منظور تعیین شیوع چاقی انجام داد و شیوع چاقی در دانش‌آموزان پسر را 3/4 درصد گزارش کرد (15). کم ترین میزان شیوع اضافه وزن و چاقی کودکان ایرانی در شهرهای زاهدان و شهرکرد به ترتیب1/3، 6/0 و2/6، 3/2 درصد گزارش شده است. شیوع چاقی در کودکان 5 تا 10 ساله شهر تهران 5/4 درصد، کودکان 6 تا 14 ساله شهر شیراز 6 درصد و نوجوانان 6 تا 14 یزد 20 درصد گزارش شده است (82). در شهر رشت، میزان شیوع اضافه وزن 8/18 درصد و میزان شیوع چاقی 4/7 درصد گزارش شده است (65). با توجه به شیوع بالای اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان دانش ­آموز شهر رشت، لزوم درک عوامل مرتبط با چاقی و اضافه وزن ضروری به نظر می­رسد. از این رو، در پژوهش حاضر تلاش می­کنیم تا به این پرسش پاسخ دهیم که چه ارتباطی بین آمادگی جسمانی با شاخص توده­ی بدن و محیط کمر در پسران دانش ­آموز 8 تا 10 ساله دارد.

 1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش

آنچه زیربنای تمام فعالیت‌های حرکتی انسان را تشکیل می‌دهد میزان آمادگی جسمانی بدن است. داشتن آمادگی جسمانی مناسب نه تنها در انجام حرکات بنیادی ما را یاری می‌کند، بلکه در یادگیری مهارت‌های حرکتی نیز مؤثر است. آمادگی جسمانی را می‌توان بر حسب آمادگی جسمانی مرتبط با سلامتی و آمادگی جسمانی مرتبط با اجرا تعریف کرد. آمادگی جسمانی یک کمیت همگن چندبعدی است که از تولد تا مرگ تحت تأثیر فعالیت‌های جسمانی مختلف توسعه می‌یابد و شدیداً بیماری و عدم فعالیت را محدود می‌کند (12). آمادگی جسمانی وابسته به سلامت بدین معناست که سیستم­های اصلی بدن سالم هستند و مؤثر عمل می‌کنند، بنابراین فرد قادر است در کارهای شدید و در فعالیت‌های اوقات فراغت شرکت کند و روشی مؤثر برای کاهش چندین عامل خطرزا که با بیماری‌های قلبی-عروقی، چاقی، دیابت و کمردرد مرتبط‌اند، به­شمار می­رود (12). آمادگی جسمانی وابسته به اجرا با اجرای مهارت‌های حرکتی مرتبط است و اجزای آن عبارت است از تعادل، سرعت، چابکی، هماهنگی، توان و زمان عکس‌العمل (5). تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که تمرینات مناسب و مستمر موجب بهبود و افزایش میزان قدرت، استقامت عضلانی، استقامت قلبی-تنفسی، انعطاف‌پذیری و همچنین سبب تناسب اندام و کاهش چربی‌های بدن می‌شود و حذف و کنار گذاشتن آن به ویژه در سنین کودکی و نوجوانی، اندام‌های حیاتی را دچار ضعف و ناتوانی، ناکارآمدی، محدودیت حرکتی و خستگی زودرس می کند (13). در این زمینه دانشمندان معتقدند که محروم بودن کودکان و نوجوانان از آمادگی جسمانی که نتیجه مستقیم عدم فعالیت‌های جسمانی و بی‌تحرکی است نه تنها منجر به تقلیل نیروی عضلانی، سستی و رخوت، کاهش و محدود شدن ظرفیت کار جسمانی و ذهنی می‌شود، بلکه رشد و نمو آن‌ ها را مختل ساخته و آن‌ ها را مستعد چاقی مفرط و آماده ابتلا به انواع مختلف بیماری‌های جسمی و روانی از جمله حملات قلبی می‌کند (49). گشتل[5] (1982) معتقد است که مردم به دو دلیل عمده به آمادگی جسمانی نیاز دارند: اول، تمرینات و فعالیت منظم ورزشی موجب افزایش کارایی و سلامت دستگاه قلبی-تنفسی و عضلانی می‌شود و دوم، آمادگی جسمانی ظرفیت انسان را به بهره مندی کامل از مواهب زندگی افزایش می‌دهد (12).

در دنیای امروز افراد زیادی وجود دارند که از لحاظ بدنی دارای وضعیت نامناسبی هستند و شاید اغلب آن‌ ها نیز از وضعیت غیرطبیعی خود آگاه نیستند و حتی به آن اهمیت نمی‌دهند. در این میان می‌توان به اضافه‌وزن غیرطبیعی و چاقی اشاره داشت (92). پیشرفت‌های صنعتی و زندگی ماشینی، فعالیت بدنی انسان را در طی چندین سال اخیر به حداقل خود رسانده است و بشر را با فقر حرکتی روبرو کرده است. فقر حرکتی مشکلات بزرگ‌تری به نام چاقی و اضافه‌وزن و کاهش توان هوازی را به دنبال دارد که امروزه بسیاری از افراد به خصوص دانش‌آموزان مدارس با آن دست به گریبان هستند. (38).

الگوی فعالیت بدنی از سنین پایین شکل گرفته و تا حدود 18 سالگی تثبیت می‌شود و سپس در طول سال‎های بعدی عمر پایدار می­ماند، لذا توصیه می‌شود قبل از تثبیت این عادت و در نتیجه مشکل شدن تغییر عادات شکل گرفته، اقدامات لازم برای پیروی از اصول شیوه سالم زندگی به مورد اجرا درآید؛ زیرا تلاش‎های بعدی در جهت تغییر رفتارها و عادت­های تثبیت‌شده، بسیار مشکل و چه بسا غیرممکن خواهد بود (49، 19). اگرچه مطالعات قبلی ارتباط بین فعالیت بدنی را با اضافه‌وزن در كشورهای توسعه‌یافته مورد بررسی قرار داده‌اند، اما معلوم نیست كه بتوان این یافته‌ها را به دیگر گروه‌های نژادی با فرهنگ و سبك زندگی مختلف تعمیم داد (64).

با توجه به این كه شاخص های پیكرسنجی تحت تأثیر عواملی مانند جنس، سن، قوم و نژاد، فرهنگ اجتماعی و وضعیت اقتصادی هستند و با توجه به خطرات ناشی از آمادگی جسمانی پایین و ناهنجاری ها تركیب بدنی در تندرستی افراد و به طور كلی جامعه، برای برخورداری از یک جامعه سالم شناخت زمینه‎های خطرزا ضروری است، بر همین اساس درک ارتباط بین عوامل آمادگی جسمانی و شاخص‌های دیگر چاقی بدن در کنار BMI، همچون محیط کمر، در دانش ­آموزان ضروری است.