امروزه آفات از مشکلات جدی کشاورزی هستند (گولریا و تیکو، 2009). طبق آمار سازمان خواربار جهانی، بشر سالانه بیش از 500 میلیارد ریال فقط خسارت آفات به خصوص حشرات را تحمل می‏کند و سالانه حدود 130 میلیون تن غلات که غذای حدود یک میلیارد نفر در سال است، در اثر آفات و عوامل بیماری‏زا از بین می‏رود. خسارت آفات و عوامل بیماری‏زای گیاهی در سال‏های گذشته در ایران به دلیل بی‏اطلاعی کشاورزان و شرایط اجتماعی و اقتصادی، زیاد بوده و آن‏چه که از زمین حاصل می‏شد، در واقع پس‏مانده‏ی سفره‏ی حشرات آفت و عوامل بیماری‏زای گیاهی بوده است (سردار بنده، 1385).

حفظ محصولات کشاورزی تنها با کنترل آفات و عوامل بیماری‏زا در کشت‏زارها، باغ‏ها و جنگل‏ها به پایان نمی‏رسد، بلکه این کار در انبار‏ها نیز تا هنگام مصرف باید ادامه پیدا کند، زیرا هجوم گروه دیگری از آفات و میکروارگانیسم‏ها‏ی زیان‏آور به محصولات، پس از انبار کردن آن‏ها آغاز می‏شود (باقری‏زنوز، 1374). طبق گزارش مسئولان کشوری هر سال 10 تا 20 درصد محصول در انبارها از بین می‏رود که این میزان خسارت به دلیل توقف طولانی محصول در انبار، بسیار سنگین و قابل تأمل خواهد بود (باقری زنوز، 1389).

اگر فعالیت آفات و عوامل بیماری‏زا در اکوسیستم‏های زراعی، به سبب تغییرات و نوسانات عوامل اکولوژیک و یا به دلیل وجود جانوران شکارگر و پارازیت، به گونه‏ی محدود و به دشواری صورت می‏گیرد، در انبارها و محیط‏های بسته، تقریبا بدون معارض و مزاحم به تاخت و تاز خود ادامه می‏دهند، به این جهت محصولات کشاورزی در انبارها بیشتر از طبیعت خسارت دیده و اغلب زیان‏های سنگین و جبران ناپذیری را متحمل می‏شوند (باقری‏زنوز، 1374).

محصولات انباری با منشا گیاهی و حیوانی مورد هجوم بیش از 600 گونه از سخت‏بال‏پوشان، 70 گونه از شب‏پره‏ها و 35 گونه از کنه‏ ها قرار گرفته و مجموعه‏ ای از خسارت کیفی و کمی را متحمل می‏شوند (راجندران، 2001). سالانه به ‏طور متوسط 10 تا 40 درصد غلات انبار شده در دنیا توسط آفات انباری از بین می‏روند و این سبب به وجود آمدن زیان اقتصادی قابل ملاحظه‏ای می‏گردد. افزایش مداوم جمعیت جهان باعث بروز مشکل بحرانی کمبود غذا در دنیا گشته است. در چنین شرایطی به منظور حفاظت غلات انبار شده و سایر محصولات زراعی از آلودگی توسط آفات انباری، حشره‏کش‏های شیمیایی متفاوتی به کار برده شده‏اند (چائوبی، 2007 ). به صورت رایج کاربرد ترکیبات تدخینی (فومیگانت‏ها) نقش مهمی در حذف آفت در محصولات انباری دارد (راجندران، 2001). به طور کلی کاربرد مداوم و بی‏رویه‏ی آفت‏کش‏های شیمیایی سبب به وجود آمدن مشکلات جدی نظیر سمیت مستقیم برای پارازیتوئیدها، شکارگرها، گرده‏افشان‏ها، ماهی‏ها و انسان، بروز مقاومت در آفات نسبت به آفت‏کش‏ها (محفوظ و خالق‏زمان، 2007 و محمود و همکاران، 2002)، افزایش میزان خسارت روی گیاهان زراعی ناشی از طغیان جمعیت حشرات آفت و کاهش کارایی آفت‏کش‏ها (محفوظ، 2007)، به جا ماندن بقایای سمی روی غلات انباری (جبیلو و همکاران، 2006) و بالا رفتن مخاطرات محیطی و اجتماعی (محفوظ، 2007) شده است. این مشکلات نیاز به حشره‏کش‏های طبیعی را افزایش داده است (کول و همکاران، 2008). برای دست یافتن به یک نتیجه‏ی مطلوب و کنترل منطقی نمی‏توان از استعمال سموم شیمیایی صرف‏نظر کرد اما می‏توان از مصرف بیش‏ از حد و بی‏رویه این گونه ترکیبات کاست و از ترکیبات جایگزین استفاده نمود. بنابراین توسعه جایگزین‏های جدید که از لحاظ اکولوژیکی فاقد اثرات باقیماندگی و جانبی روی موجودات زنده غیر هدف باشند، امری اجتناب ناپذیر است. به این منظور، سمیت تعداد زیادی از محصولات گیاهی از جمله اسانس‏ها علیه آفات انباری (چائوبی، 2007، نگامو، 2007 و شایا و همکاران، 1991) مورد ارزیابی قرار گرفته است. اکثر تحقیقات انجام شده نشان داده ‏اند که اسانس‏های گیاهی و یا ترکیبات موجود در آن‏ها دارای پتانسیل بالقوه به عنوان ترکیبات جایگزین با تدخین‏کننده‏های رایج شیمیایی می‏باشند (لی، 2004، شایا، 1997 و تواری و همکاران، 2005). منابع نشان می‏دهد که بسیاری از ترکیبات گیاهی می‏توانند بدون ایجاد صدمات جانبی به محیط زیست و زنجیره‏ی غذایی انسان، طول مدت نگهداری مواد غذایی را نیز افزایش دهند (کیم و همکاران، 2003).

حشره‏کش‏های طبیعی اثرات سوء کمتری روی موجودات غیر هدف داشته و به خاطر طبیعی بودن، برای محیط زیست بی‏خطر می‏باشند. این ترکیبات روی جمعیت شکارگر‏ها، پارازیتوئید‏ها و حشرات گرده‏افشان فشار کمتری وارد کرده و به خاطر دارا بودن اجزای زیاد، مقاومت به آن‏ها کمتر صورت می‏گیرد (کول و همکاران، 2008). تعداد زیادی از مواد شیمیایی زیستی دارای سمیت یا فعالیت دورکنندگی هستند. در میان آن‏ها اسانس‏های گیاهی ممکن است جایگزین بالقوه‏ای به عنوان عوامل کنترل زیستی برای کنترل آفات و موریانه‏ها باشند، زیرا آن‏ها غنی از عوامل شیمیایی زیستی هستند. فعالیت دورکنندگی اسانس‏ها به وجود مونوترپن‏ها و سسکویی‏ترپن‏ها وابسته است (مروج و ابر، 2008).

اسانس‏ها ترکیبات فراری هستند که مشخصه‏ی اصلی آن‏ها بوی تندشان است و در طبیعت نقش مهمی در حفاظت گیاهان در برابر باکتری‏ها، قارچ‏ها و حشرات گیاه‏خوار دارند. آن‏ها هم‏چنین با جلب حشرات به پراکنش دانه‏های گرده و بذرها کمک می‏کنند (باکالی و همکاران، 2008).

یکی از جنس‏های گیاهی مورد توجه و دارای اسانس‏هایی با اثرات کشندگی و دورکنندگی، Eucalyptus spp. می‏باشد (نریو و همکاران، 2010) که در میان ترکیبات مختلف اسانس اکالیپتوس 1و8 سینئول مهم‏ترین بوده و نقش مهمی در فعالیت حشره‏کشی آن بازی می‏کند (لی، 1996).

گونه‏های مرکبات به عنوان یک منبع گیاهی دارای خاصیت حشره‏کشی گزارش شده‏اند. اسانس پوست، برگ و بذر واریته‏های این گیاهان حاوی متابولیت‏های ثانویه هستند که دارای اثر حشره‏کشی روی راسته‏های مختلف حشرات می‏باشند. (روی و صراف، 2006).

در حال حاضر کشورهای امریکا، ژاپن و آلمان با به کارگیری جدیدترین روش‏های تحقیق مقام اول تا سوم تولید سموم گیاهی را دارند. در ایران گیاهان دارویی عمدتا از اماکن طبیعی جمع‏آوری گردیده و فاقد اصول صحیح بهره‏برداری و نگه‏داری بوده و گاهی نمونه ‏های جمع‏آوری شده با گونه‏های استاندارد مطابقت ندارد. از آن‏جا که در حال حاضر استفاده از آفت‏کش‏های با منشا گیاهی جهت کنترل آفات جایگاهی در برنامه‏های IPM در ایران ندارد، دلایل این امر را می‏توان به 4 مورد تقسیم کرد (جباری و منصوری‏جاجایی، 1388):

1- عدم شناخت کافی از پراکنش گیاهان با خواص آفت‏کشی

2- عدم شناخت کافی از ترکیبات گیاهان با خواص آفت‏کشی

3- مشکلات مربوط به تهیه‏ فرمولاسیون‏های مناسب از ترکیبات گیاهی

4- عدم قوانین حمایتی دولت از به کارگیری آفت‏کش‏هایی با منشا گیاهی

توجه به مسائل ذکر شده نیاز به انجام این تحقیق را با اهداف زیر فراهم کرده است:

اهداف اصلی:

1- بررسی سمیت تنفسی اسانس برگ درخت نارنج و برگ درخت اکالیپتوس روی سوسک کشیش، شپشه‏ آرد و شپشه‏ دندانه‏ دار.

2- بررسی خاصیت دور‏کنندگی اسانس برگ درخت نارنج و برگ درخت اکالیپتوس روی سوسک کشیش، شپشه‏ آرد و شپشه‏ دندانه‏ دار.

3- بررسی سمیت تماسی اسانس برگ درخت نارنج و برگ درخت اکالیپتوس روی سوسک کشیش، شپشه‏ آرد و شپشه‏ دندانه ‏دار.

اهداف فرعی:

1- بررسی ترکیبات شیمیایی اسانس برگ درخت نارنج و برگ درخت اکالیپتوس.

فصل دوم: بر پژوهش های انجام شده

1-2- اهمیت آفات انباری

انبار کردن محصولات کشاورزی به منظور استفاده در سایر فصل‏های سال و یا جهت انتقال به سایر مناطق امری ضروری است. آمار و ارقام سازمان‏های رسمی بین‏المللی و محلی نشان می‏دهد که هر سال مقدار قابل توجهی از تولیدات کشاورزی جهان سوم به وسیله‏ی آفات در انبار‏ها از بین می‏رود و میلیاردها تومان زیان وارد می‏شود. حمله‏ی آفات انباری و کم‏توجهی به اصول نگهداری فرآورده ‏های کشاورزی گاهی زیان‏های کیفی بسیار مهمی را به دنبال می‏آورد که سبب تغییر ترکیب شیمیایی، رنگ و مزه‏ی محصول ‏شده و در نتیجه نه تنها ارزش تجاری و مرغوبیت آن به شدت کاهش یافته بلکه گاهی مشکلات بهداشتی و اختلالات گوارشی شدیدی در مصرف‏کنندگان، اعم از انسان، دام‏ها و طیور ایجاد کرده است (متیوس، 1993).

خسارت آفات انباری در مناطق مختلف متفاوت است، در مناطق گرمسیری به دلیل مستعد بودن شرایط برای فعالیت آفات انباری و هم‏چنین در کشورهای جهان سوم و در حال پیشرفت به دلیل عدم امکانات و شرایط بد نگهداری محصولات خسارت بیشتر است. خسارت بعد از برداشت که هر ساله در اثر فعالیت حشرات و فعالیت میکروارگانیسم‏ها و دیگر عوامل به محصولات انباری وارد می‏شود حدود 10-25% از کل محصول تخمین زده شده است (متیوس، 1993).

[1]Guleria and Tiku

[2] F.A.O: Food and Agriculture Organization

1 Rajendran

[4] Chaubey

[5] Mahfuz & Khalequzzaman

[6] Mahmud et al.

[7] Jbilou et al.

[8] Koul

[9] Ngamo et al.

[10] Shaaya et al.

[11] Lee

[12] Tewary et al.

[13] Kim et al.

[14] Koul et al.

[15] Moravvej & Abbar

[16] Bakkali et al.

[17] Nerio et al.

2 Roy & Saraf