گل و گیاهان زینتی با تنوع و زیبایی فراوان خود در آرایش و زیباسازی محیط و ارضای حس زیباشناسی بشر نقش عمده­ای ایفا می­ کنند، همچنین موجب تغذیه روحی و افزایش ضریب امید به زندگی و ضریب کارایی افراد در محیط کاری می­شوند و همچنین تفاهم و روابط حسنه خانوادگی و اجتماعی در اثر هدیه این کالا در جامعه افزایش می­یابد، این موضوع در زندگی ماشینی و آپارتمان­نشینی امروزه اهمیت بسزایی دارد. تولید گل و گیاهان زینتی در جهان امروزه، اهمیت بسزایی دارد. تولید گل­ها و گیاهان زینتی در جهان، امروزه از اهمیت خاصی برخوردار بوده و علاوه بر نیازهای روحی و روانی، از نظر اقتصادی همه ساله میلیاردها دلار سود نصیب کشورهای تولید کننده می­ کند. با توجه به تنوع اقلیمی کشور ایران و سطح گسترده اراضی و وجود انرژی سرشار خورشیدی، یکی از پتانسیل­های برجسته کشور، تولید محصول بخش کشاورزی می­باشد. بدیهی است تولید گل و گیاهان زینتی به عنوان یکی از زیربخش های کشاورزی
می ­تواند به عنوان یکی از منابع ارزآور کشور به حساب آید. ولی متاسفانه به علت پاره­ای از مشکلات و چالش­های موجود بویژه مشکلات ساختاری و سازمانی در بازار گل، با جایگاه شایسته خود در بازار جهانی فاصله زیادی دارد(هاگی لادی و همکاران، 1999).[1]

در فرایند جهانی شدن اقتصاد و تجارت که اقتصاد همه کشورها را تحت تاثیر قرار داده است، افزایش در تجارت از طریق رشد صادرات و نفوذ در بازارهای جهانی و بین ­المللی و رهایی از اقتصاد تک محصولی برای دستیابی به رشد اقتصادی مستمر و پایدار از اهداف اقتصادی کشورها از جمله ایران است. در این راستا سیاستگذاران کشور کوشیده­اند تا زمینه ­های مساعدی را برای رونق و رشد اقتصادی محصولات و کالاهای غیرنفتی به عنوان یکی از محورهای اصلی رشد وتوسعه اقتصادی، افزایش درآمدهای ارزی، ایجاد اشتغال و از همه مهمتر وابستگی کمتر به درآمدهای ارزی نفتی فراهم نمایند زیرا توسعه فروش به خارج از کشور می ­تواند سبب گرفتن بازار از رقبا شود(لولون و ویلد، 1369). ایجاد اشتغال و رشد صادرات غیرنفتی دو موضوع اساسی در اقتصاد ایران است که با برنامه ­ریزی جامع برای بهره ­برداری بهینه از استعدادها و توانمندی­های بالقوه اقتصاد کشور در بخش­های مختلف حصول می­باشد. ایران کشوری وسیع با تنوع آب و هوایی است. از چهارده گونه اقلیم آب و هوایی شناخته شده جهان، ایران دوازده گونه آن را در نقاط مختلف کشور دارا است، از این رو از استعداد طبیعی برای رویش انواع گیاهان چون گل­ها و گیاهان زینتی برخوردار است (امیدبیگی،1374).

دربازارهای جهانی گل و گیاهان زینتی سالانه حدود بیست میلیارد دلار از این کالا مبادله می­ شود که سهم ایران در این بازارحدود دویست میلیون دلار است که قابل صرف نظر کردن نمی ­باشد(معماران کاشانی و نادری، 1375). پژوهش در زمینه ­های مختلف از قبیل جمع­آوری گونه­ های مختلف گل­ها، انجام برنامه ­های به نژادی و ایجاد کولتیوارهای جدید و نیز شناخت نیازهای محیطی و بررسی عوامل موثردر تولید گل جهت افزایش کیفیت گل­ها ضروری به نظر می­رسد بعلاوه با کاهش هزینه­ها و مطالعه و برنامه ­ریزی تولید در مناطق مختلف کشور به همراه بهبود روش­های بسته بندی، حمل ونقل و بازاررسانی گل­ها مطابق با استاندارهای بین ­المللی می­توان به دستیابی ایران به جایگاه واقعی خود در بازارهای جهانی گل امیدواراست (سایدیکو و انیس، 2008).[2]

پرورش دهندگان بزرگ در بسیاری از کشورهایی مانند هلند و آمریکا به کاربرد تنظیم کننده­ های رشد و هورمون­های گیاهی نظیر سایتوکنین­ها و جیبرلین­ها در طی دوره رشد ونیز پس از برداشت، همچنین بهره­ گیری از محلول­های نگهدارنده گوناگون و اعمال درجه­بندی و روش­های مناسب بسته­بندی و حمل و نقل پیشرفت­های زیادی داشته اند. در ایران همچون صنعت تولید، موفقیت­ها در زمینه نگهداری گل­های بریده چندان رضایت­بخش نیست. 20 درصد گل­های تازه، هنگام گذشتن از کانال­های بازار (برداشت، بسته­بندی، جابجایی و فروش) مرغوبیت خود را از دست داده و قسمت زیادی از گل­های باقیمانده نیز در شرایط ضعیف ونامطلوب به فروش می­رسند که باعث نارضایتی مصرف کننده می­ شود (هاگی لادی و همکاران، 1999).

بررسی نوشته­های پیشینیان نشان می­دهد که فرهنگ دیرین ایران زمین از همان ابتدا بر پایه انس با طبیعت استوار است، به طوری­ که اولین بار پادشاهان ایرانی بودند که با کشت گیاهان زینتی و فضاسازی مناسب پارک­ها و باغ­های ایران آن­ روز را با فرانسه مقایسه می­نماید که دلیل بر ذوق و سلیقه هنر گل­پروری و گل­آرایی ایرانیان است و این موضوع به حدی اهمیت پیدا می­ کند که آن­ها گل را از عالم بالا می­دانند:

گل آن جهانی است نگنجه در این جهان           در عـالـم خیـال چـه گنجه خیـال گـل

(هاگی لادی و همکاران، 1999).

گل نرگس گیاهی پیازی از زیر رده­ی تک­لپه­ای ها، خانواده آماریلیداسه (Amarilidace) و از جنس (Narcissus) است (خلیقی، 1382). جنس Narcissus شامل 65 گونه و 20000 رقم هیبرید و 26 گونه وحشی می باشد (بلانچارد،1990)[3]. نرگس یکی از مهم­ترین گیاهان باغبانی است که گونه­ های آن در هر گوشه از جهان به استثنای مناطق گرمسیری رشد می­ کنند و به عنوان گل بریده، گیاهان گلدانی و در فضای سبز کاربرد دارند (دوله و ویلکینز، 1996)[4]. این گونه در مناطق مختلف ایران به خصوص شمال، شمال شرق، فارس، بوشهر، بهبهان، کرمان و خراسان جنوبی رویش دارد (پویان، 1989; مظهری، 2004). گل ها در برخی از گونه های نرگس بسیار معطر می باشند و نرگس شیراز از آن جمله است. از عطر گل­ها در صنایع عطرسازی استفاده می شود كه از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار می­باشد (بارت و پنل،1999)[5]. البته نرگس­هایی كه برای استحصال عطر كاشته می­شوند عبارتند از نرگس شیراز، پوتیكوس و جان كوئیلا كه تركیب­های موجود در اسانس گل آنها شامل مونوترپن­ها، پارافین­ها، فنل­ها، آلدئید­ها، استرها و الكل­ها می­باشند. اما تركیب­هایی كه بخش مهم عطر و بوی گل را تشكیل می­ دهند استر­ها، اتر­ها و فنل­ها می­باشند. گیاه برای جلوگیری از تبخیر آب اسانس را می­سازد. اسانس این گیاه علاوه بر مصرف در صنایع عطرسازی در صنعت دارویی نیز كاربرد دارد و خاصیت ضد­باكتری و ضد­تورم دارد (اهرت و همكاران،1992)[6].

نانو تكنولوژی یكی دیگر از فناوری­های نوین است كه اخیراً وارد عرصه كشاورزی شده است. نانو ذرات مجموعه­های اتمی یا مولكولی با حداقل ابعاد بین 100-1 نانومتر هستند كه خواص فیزیكوشیمیایی متفاوتی در مقایسه با توده مواد خود دارند (روفینی و كرمونینی،2009)[7]. در عصر حاضر از نانو­تكنولوژی به عنوان دانش زمینه ساز گشایش افق­های جدید در عرصه تمامی علوم یاد می­ شود. فناوری نانو، كاربردهای بالقوه نوظهورو تازه­ای در زمینه علوم كشاورزی ایجاد كرده است. با بهره گرفتن از این دانش می توان شیوه ­های فعلی مدیریت محصول را بهبود بخشید. در حقیقت، فناوری نانو فرصت‌های جدیدی را به‌منظور افزایش راندمان مصرف عناصر غذایی و به‌ حداقل رساندن هزینه‌­های حفاظت از محیط ‌زیست، گشوده است. افزایش راندمان و کیفیت منابع غذایی به‌واسطه‌ی سرعت جذب بالاتر، عدم اتلاف کودها از طریق آبشویی و جذب کامل کود به‌وسیله­ گیاه به دلیل رهاسازی عناصر غذایی کود با سرعت مطلوب در تمام طول فصل رشد، کاهش قابل توجه آلودگی خاک، کاهش مسمومیت گیاهی و تنش ناشی از وجود غلظت‌های بسیار بالای موضعی نمک در خاک از مزایای قابل توجه استفاده از نانوکودها در مقایسه با کودهای مرسوم هستند.

   به رغم نیاز فراوان محصولات زارعی به پتاسیم که گاهی بیشتر از مقدار نیتروژن نیز می­باشد ولی کودهای پتاسیمی مصرف نمی­ شود این وضع در حالی است که در کشورهای پیشرفته، نسبت نیتروژن به پتاسیم مصرفی تقریباً نزدیک به یک است، ولی متاسفانه این نسبت در کشور ما از 15 نیز بیشتر است
(بلالی و همکاران،2003)[8].

   به کارگیری این کودها نسبت به ترکیبات نیتروژنی و فسفاتی مخصوصاً در ایران با تاخیری چند ده ساله صورت گرفته است. زیرا از یک طرف ذخایر پتاسیم قابل جذب موجود در اکثر خاک­ها برای کشت متمادی محصولات کافی می­نموده و از سوی دیگر، به رغم بسنده نبودن مقدار پتاسیم برای دستیابی به بالاترین عملکرد، کمبود­های نیتروژن و فسفر به عنوان عوامل محدودکننده برتر بروز نموده و مسئله کمبود پتاسیم در پشت آن پنهان می­گردید. پس از آن که استفاده از کودهای ازتی و فسفاتی در سطحی وسیع رایج گردید، کمبود پتاسیم بیش از پیش به عنوان یک عامل محدود کننده رخ نمود (ملکوتی،1379). استفاده از تنظیم کننده­ های رشد گیاهی به عنوان یک روش در تغییر فیزیولوژی گیاهان، همراه با سایر روش­ها ضروری به نظر می­رسد. تاثیر بر گلدهی یکی از مهمترین اثراتی است که تنظیم کننده­ های رشد گیاهی دارند. مثال­های زیادی از تاثیر تنظیم کننده­ های رشد گیاهی در گیاهان معطر وجود دارد (شوکلا و فاروکی، 1990)[9]. نخعی و همکاران (1388) در بررسی اثر تنظیم کننده­ های رشد گیاهی بر صفات مورفولوژیک و اسانس گل نرگس بیان کردند هورمون بنزیل آدنین سبب افزایش معنی­دار طول ساقه گل­دهنده، قطر گل، تعداد گل در گل­آذین و سبب تسریع در گلدهی می­گردد همچنین این تیمار باعث افزایش معنی­دار میزان اسانس در این گل شده است مطابق نتایج بدست آمده در آزمایشاتشان اظهار کردند بنزیل آدنین علاوه بر این­که سبب بهبود خصوصیات زینتی نرگس گردید، میزان تولید اسانس را نیز نسبت به سایر تیمارهای هورمونی مورد استفاده در این تحقیق افزایش داده است بنابراین

استفاده از آن برای پرورش زینتی و هم­چنین برای تولید اسانس توصیه می­گردد.

1-2- هدف از انجام این تحقیق

از آنجائیکه خصوصیات مرفولوژیک و فیتوشیمایی این گیاه پیازی شدیداً تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله تغذیه و هورمون تغییر می­نماید بنابراین در این تحقیق جهت بهبود خواص یاد شده با ارتباط مطلوب بین هورمون و کود پتاس به دنبال درصد افزایش آن­ها با بهترین تیمار می­باشیم

فصل دوم

بررسی منابع

2-1 تاریخچه گل نرگس در ایران

در اطراف قلعه ارجان گل­های نرگس همه ساله وجود دارند. این قلعه که قدیمی­تر از قلعه­الموت
می­باشد در محلی صعب­العبور در استان خوزستان واقع شده است. با توجه به قدمت شهر ارجان می­توان به قدمت گل­های نرگس پی برد. بر اساس آن­چه در کتاب­های تاریخی آمده است ارجان نام قدیم بهبهان و از شهرهای پیش از مهاجرت آرین­ها بوده است. بعضی از مورخان آمدن آرین­ها را قبل از میلاد و برخی به دو هزار سال قبل از میلاد ارتباط می­ دهند از آثار ایلامیان و کلدانیان در نزدیکی­های ارجان از سنگ نبشته­ها و مجاری­های تنگ سروک و غیره معلوم می­گردد که ارجان از شهرهای پیش از مهاجرت آرین­ها بوده است (جوکار،1350).

شیروانی قدمت گل نرگس در ایران در شهرستان بهبهان، قبل از تاریخ هجری قید کرده است (شیروانی، 1268). در کتاب راه­های باستانی و پایتخت­های قدیمی غرب ایران (کریمی، 1329) آمده است که: «در بهبهان همه ساله در سمت شمال از دامنه کوه بدیل تا انتهای دامنه کوه خاویز پر از گل­های شب­بوی وحشی می­گردد ودر سمت جنوب سراسر ماهور را گل­های شقایق وحشی، یاس و آویشن فرا می­گیرد و گل­های نرگس که در وسط دشت می­رویند این مجموعه مینوفریب را تکمیل می­ کنند در نرگس­زار وسیع و پر از گل بهبهان بیش از پنج نوع نرگس زیبا از قبیل (مسکینک، شهلا، پنجه گربه­ای، شصت­پر و غیره می­روید». در استان فارس بیش از 30 الی 50 هکتار زیر پوشش این گیاه بوده (وندلبو،1977)[10]. ولی متاسفانه به دلیل توسعه صنعتی کشاورزی مدرن در حال حاضر بر اساس آمارنامه کشاورزی 1381، سطح زیر کشت گل نرگس درکل ایران جمعاً 70 هکتار می­باشد که سالانه حدود 41 میلیون شاخه گل بریده در این سطح تولید می­ شود.

2-2 گیاه شناسی

نرگس،گیاهی پیازی از زیررده تک لپه­ای­ها، خانواده آماریلیداسه (Amarilidaceae) و از جنس نرگس

(Narcissus) است (خلیقی،1382). نرگس یکی از گیاهان ژئوفیت[11] و چند ساله که دارای حدود 60 گونه و 20000 هیبرید است (بلانچارد،1990). پیاز نرگس از نظر مورفولوژیکی، دارای ساقه زیرزمینی بسیار کوتاه و ضخیمی است به نام طبق یا صفحه قاعدهای که برگ­های فلس مانند ضخیم مملو از مواد غذایی آن را احاطه کرده ­اند از پائین ساقه، ریشه­ها خارج می­گردند که نابجا، بدون انشعاب، بدون تار کشنده و با کلاهک مشخص هستند از بالای ساقه و قسمت انتهایی، شاخه گل­دهنده به شکل استوانه­ای و بدون گره خارج
می­ شود که در انتها تولید گلچه می­ کند. گلچه­ها در ابتدا در یک غلاف بسته قرار دارند. در محل اتصال فلس­ها به ساقه کوتاه جوانه­های جانبی وجود دارند که محل تولید سوخچه می­باشند. برگ­های هوایی باریک و کشیده­اند. تعداد گلچه­ها بر روی شاخه گل دهنده از یک تا دوازده یا بیشتر است. هر گل دارای 3 کاسبرگ و 3 گلبرگ همرنگ به رنگ­های سفید، کرم، زرد کم رنگ و پررنگ، زائده­ای در وسط از جنس گلبرگ به نام تاج، درون آن 6 پرچم در دو حلقه 3 تایی، یک مادگی با تخمدان سه برچه­ای تحتانی و تمکن محوری است. میوه آن یک کپسول حاوی بذر و براق سیاه­رنگ کروی است(شکل 1-2). اغلب، گل به صورت کم­پر ولی دارای گونه­ های پرپر نیز می­باشند. تنوع زیادی در گونه، واریته و هیبرید­های آن وجود دارد (بیلی،1973)[12].

شکل1-2: شمایی از گل نرگس با مشخصات ریشه، ساقه، برگ و گل

نرگس از قرن نوزدهم یک محصول مهم اروپای غربی است. اما اجداد طبیعی آن قرن­هاست که شناخته شـده­انـد. گــونه­های غیـربـومی منـاطـق دیگــری نیـز از قـرن شـانـزدهم در هلنـد کاشتـه شـده­انـد. N.hispanicusPyrenean بیش از 300 سال است که در بریتانیا به عنوان N.maximus کاشته شده است. کولتیوارهای ترومپت با گلپوش و گلبرگ رنگی از N.pseudonarcissus نشات گرفته­اند و ترومپت­هایی که دارای گلپوش سفید و گلبرگ رنگی هستند از گونه­ های دو رنگN.pseudonarcissus نشات گرفته­اند و کولتیوارهایی که فنجان درشت هستند از تلاقی گونه­ هایN.pseudonarcissusو N.poeticus نشات گرفته­اند ویک تلاقی با گونه N.poeticus تولید کولتیوارهای فنجانی کوچک می­ کند(ناصری و ابراهیمی،1381؛ ویلکینز،1973)[13].

طبق بررسی­های «انجمن گل نرگس آمریکا» (2007) جنس نرگس به 13 گروه، طبقه ­بندی شده است. این تقسیم ­بندی بر اساس تعداد گلچه در هر ساقه، اندازه تاج نسبت به اندازه پریانت یا تپال (مجموعه کاسبرگ­ها و گلبرگ­ها) و معطر بودن می­باشد که به صورت زیر طبقه ­بندی گردیدند.