:

افزایش روز افزون جمعیت و نیاز به عملکرد گیاهان­زراعی به منظور تأمین مواد­غذایی از­جمله برنامه ­های وسیع و دامنه­داری است که پژوهشگران را برآن داشته که در این زمینه پژوهش­های جدیدی را دنبال نمایند این بدان­معنی است که تولید غذا باید دائماً افزایش یابد به طوری که از کمبود­های غذایی در بسیاری از نقاط جهان جلوگیری شود (زار عیان، 1380).

بخش عمده­ی مساحت ایران از نظر اقلیمی جزء مناطق خشک ونیمه­خشک محسوب می­گردد. از خصوصیات این مناطق تبخیر زیاد و نزولات اندک و پراکنده است. رشد و نمو گیاهان تحت­تأثیر عوامل محیطی می­باشد، چنانچه میزان عواملی چون حرارت، رطوبت و …. در محیط نا­مناسب باشد سبب ایجاد فشار یا تنش در گیاه و اجزای آن می­ شود (سرمدنیا و کوچکی، 1369).

از طرفی خشکی از مهم­ترین عوامل محدود­کننده­ رشد گیاهان در سراسر جهان و شایع­ترین تنش محیطی است که تقریباً تولید 25 درصد اراضی جهان را محدود ساخته­است(حبیبی و همکاران، 1372). با توجه به وجود این بحران مناطق خشک، انتخاب گیاهان سازگار به این شرایط از اهمیت ویژه­ای برخوردار­است که لازمه­ی آن کاشت گیاهان مقاوم به خشکی و نیاز آبی کم می­باشد (حبیبی و همکاران، 1372).

گیاهان روغنی از نظر تامین انرژی مورد نیاز انسان و دام، از جایگاه ویژه­ای در بین محصولات زراعی برخوردارند و یکی از با ارزش­ترین محصولات بخش کشاورزی محسوب می­شوند. از این رو، کاشت دانه­ های روغنی از گذشته­های دور بخش مهمی از کشاورزی کشور­های شرقی را تشکیل داده و برخی از آن­ها جزو اقلام صادراتی عمده­ی این کشور­ها محسوب می­شوند )وایس، 1370).

با توجه به تنوع آب و هوایی در ایران امکان کشت بسیاری از دانه­ های روغنی با کیفیت خوب و ارزش اقتصادی بالا وجود­دارد که یکی از این گیاهان گلرنگ می­باشد (ناصری و همکاران، 1389.، فیروزه و همکاران، 1385). متوسط عملکرد گلرنگ در ایران حدود 700 کیلوگرم در هکتار می­باشد، که نزدیک به متوسط جهانی است (فروزان، 1378).

از طر فی با توجه به اهمیت زیادی که اسید­های چرب غیر­اشباع در کیفیت تغذیه‌ای روغن دارند، روغن گلرنگ با بیش از 80 درصد اسید­چرب غیر­اشباع بسیار مورد توجه قرار گرفته است (Zhu et al., 2003; Isah et al., 2007; Sato et al., 2005). همچنین، بومی بودن کلیه ارقام آن و داشتن روغن 36 درصد در دانه از ویژگی­های منحصر به فرد این روغن است (آلیاری و شکاری، 1379).

گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامتی جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماریها برخوردار بوده و هستند (ابراهیم­پور و عیدی­زاده، 1388).

. این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر داشته و یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسلها بوده اند. (از نقطه نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام شده است اما نکته حائز اهمیت اینجاست که تنها کمتر از 10 درصد از مجموع 250000 گونه گیاهی جهان برای بیش از زیست شناختی، شناسایی و مورد استفاده قرار گرفته اند.) (ابراهیم­پور و عیدی­زاده، 1388). گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمانهای گیاهی و به طور کلی فرآورده های طبیعی به ویژه در طی سالهای اخیر رو به افزایش بوده و مهمترین علل آن، اثبات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگیهای زیست محیطی که کره زمین را تهدید می­ کند از سوی دیگر بوده است (ابراهیم­پور و عیدی­زاده، 1388). سرزمین پهناور ایران به دلیل دارا بودن اقلیم­های گوناگون و با اختلاف درجه حرارت بیش از 50 درجه سانتی ­گراد و دارا بودن سرزمین­های ساحلی ،کوهستانی و کویری و با برخورداری از حداقل 300 روز آفتابی در سال با مقایسه با اکثر سرزمین­های جهان مانند قاره اروپا با درجه حرارت و شرایط اقلیمی یکسان و مه­آلود بودن اکثر ماه­های سال به عنوان یکی از بزرگ­ترین گنجینه­های گیاهان­داروئی و معطر دنیاست (جوادی­زاده و پویان، 1389).

تولید و زراعت گیاهان­داروئی یکی از شاخه­های مهم کشاورزی محسوب می­ شود و از جهاتی در ایران اهمیت خاصی داشته، زیرا برخی از گیاهان­داروئی خودرو بوده و قادر نیستند به تنهایی نیاز بازار را تأمین ­کنند چرا که دسترسی به این گیاهان مشکل بوده و از طرفی کشت و کار آن­ها دارای معضلاتی است (جوادی­زاده و پویان، 1389). طبق برآوردها در حال حاضر 750 هزار گیاه گل­دار یا دانه­دار در زمین یافت می­ شود و تا کنون 300 هزار گیاه در جهان شناسایی شده ­اند (اسعدی، 1390). .

قاره آمریکا با دارا بودن 138 هزار گونه گیاهی از جمله منابع غنی گیاهان در جهان است و این در حالی است که قاره آسیا دارای 123هزار گونه گیاهی است. در ایران نیز گیاهان دارویی متنوعی وجود دارد که به اعتقاد بسیاری از پزشکان و کارشناسان علوم گیاهی می­توان از آن­ها در چرخه­ی درمان استفاده كرد (اسعدی، 1390).

سال 1381، با توجه به ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮی ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، ﺣﺪود 56 ﮔﻮﻧﻪ می­باشد. ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻛﻞ زﻳﺮ­ﻛﺸﺖ در اﻳﺮان، 87 درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ (کوچکی و همکاران، 1383).

در ﺣﺪود 44/6 درﺻﺪ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوﮔﻮنه زﻋﻔﺮان و زﻳﺮه ﺳﺒﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه دﻳﮕﺮ آن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺣﺪود 43/5 درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﺖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی داروﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮره، اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻟﺬا ﻛﻤﺘﺮ از 12 درﺻﺪ از ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﻣﻌﻄﺮ در اﻳﺮان، ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر داروﻳﻲ، ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ، مرتبط می­باشد (کوچکی و همکاران، 1383).