به منظور بررسی کارایی علف‌کش‌های مختلف بر کنترل علف‌های هرز و عملکرد لوبیا، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در بهار سال زراعی 93-1392 در شهرستان سپیدان اجرا گردید. فاکتورهای آزمایش شامل 3 تیمار مصرف علف‌کش گالانت (1 لیتر در هکتار)، بنتازون (2 تا 3 لیتر در هکتار)، و تریفلورالین (5/2 لیتر در هکتار) بود. تیمارها شامل (مصرف گالانت به تنهایی، ترفلان به تنهایی، بنتازون به تنهایی، گالانت + ترفلان، گالانت + بنتازون، بنتازون + ترفلان، گالانت + ترفلان + بنتازون و شاهد بدون مصرف علف‌کش)، بود. نتایج نشان داد که کاربرد علف‌کش‌ها به صورت مخلوط با هم تاثیر بیشتری نسبت به کاربرد آنها به صورت تنهایی داشت. همچنین با ترکیب هر سه علف‌کش با هم تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه لوبیا افزایش معنی‌داری داشتند. تیمار علف‌کش گالانت + ترفلان + بنتازون بیشترین تاثیر را بر کنترل تراکم و وزن خشک علف‌های هرز رایج در مزرعه داشت. در نهایت استفاده از تیمار گالانت + ترفلان + بنتازون با داشتن بیشترین (32/1449 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد دانه لوبیا، به عنوان بهترین تیمار شناخته شد.

کلمات کلیدی: لوبیا، علف‌کش، علف‌هرز

1-1- لوبیا

لوبیا از آمریكا منشاء گرفته است. این گیاه قبل از كشت در آمریكا در دنیای قدیم ناشناخته بود، اما بعد تبدیل به یک محصول عمده در اروپا و آمریكا گردید. مدارك باستان شناسی مربوط به آمریكای جنوبی یعنی پرو نشان می‌دهد كه دوره اهلی شدن آن به 5 تا 6 هزار سال قبل از میلاد بر می‌گردد. لوبیا با نام‌های انگلیسی Bean، Common Bean،Dry Bean ، و نام علمی Phaseolus vulgaris دارای 22 = n2 كروموزوم بوده و گیاهی خودگشن است (حاجی آقا بزرگی، 1376). از نظر گیاه‌شناسی نیز گیاهی است یكساله، بالارونده یا بوته‌ای كمی كرك‌دار با ریشة عمودی و جانبی توسعه یافته و گاهی دارای گره‌های كروی است. برگ‌های آن متناوب و سه قسمتی است. شكل غلاف خطی حداكثر به طول 20 سانتی‌متر، راست و گاهی كمی منحنی با منقار برجسته است. غلاف‌ها هنگام رسیدگی تازه، به رنگ سبز یا زرد، گاهی بنفش یا مایل به قرمز یا نواری هستند. دانه‌ها از نظر اندازه و شكل و رنگ بسیار متنوع‌اند. دانه‌های تخم‌مرغی، تقریباً كروی یا قلوه‌ای شكل هستند که دارای پروتئین زیادی است (جدول 1-1 و 1-2). جوانه‌زنی بذر نیز به صورت اپی‌جیل است. دو برگ ابتدایی (اولیه) ساده و متقابل بوده و برگ‌های متناوب و پر برگچه‌ای می باشند. منشاء لوبیا ایران بوده و از جنس و گونه Phaseolus vulgaris ، فرم بوته رونده و رشد نامحدود و محدود (تیپ 3-1)، متوسط ارتقاع 50-90 سانتی‌متر، دوره رشد و نمو 105 روز که وزن صد دانه آن حدود 34 تا42 گرم است (باقری و همکاران، 1376).

1-2- خصوصیات اکولوژیکی

روزهای گرم و شب‌های خنک برای رشد لوبیا مناسب می‌باشد. دمای مورد نیاز برای رشد آن در روز 20 تا 28 درجه و در شب 15 تا 20 درجه سانتی‌گراد است. دمای بیش از 30 درجه مناسب رشد آن نبوده و دمای بیش از 35 درجه سانتی‌گراد برای رشد آن نامناسب می‌باشد و نسبت به طول روز خنثی می‌باشد. معمولاً 30 تا 40 روز بعد از کاشت شروع به گلدهی می‌کنند. دوره گلدهی معمولاً یک ماه است. در رقم‌های رشد نامحدود و زمان رسیدن غلاف‌ها متفاوت است. تنش‌های محیطی به ویژه خشکی بر روی رقم‌های لوبیا تاثیر نامطلوب در عملکرد ایجاد می‌کند. بهترین pH برای رشد لوبیا 6 تا 7 می‌باشد (باقری و همکاران، 1376).

1-3- تناوب

منظور از تناوب زراعی کشت محصولات مختلف با ترتیب معین در یک مزرعه می‌باشد. اجرای صحیح تناوب زراعی با منابع زیادی از قبیل افزایش محصول، افزایش ذخیره مواد آلی خاک، استفاده موثر از مواد غذایی خاک، کاهش خسارت فرسایش، استفاده موثرتر از کودهای شیمیایی و حیوانی، کنترل علف‌های هرز، آفات و بیماری‌ها همراه است. در بهترین تناوب برای لوبیا، اغلب منافع فوق برآورده می‌شود. تناوب لوبیا- گندم یا جو و یا لوبیا – گندم یا جو- آیش در بیشتر مزارع لوبیا کاری رعایت می شود (باقری و همکاران، 1376).

1-4- مرحله کاشت

1-4-1- آماده سازی زمین

خاکی که برای کشت لوبیا در نظر گرفته می‌شود بهترین محصول در خاک‌های سبک و غنی به اندازه کافی عمق داشته و در قسمت سطحی نرم و حاصل‌خیز باشد. به طور کلی هدف از تهیه زمین لوبیا زیر خاک بردن بقایای گیاهی، از بین بردن علف‌های هرز، زیر خاک کردن مواد تقویت کننده، حفظ رطوبت موجود در خاک، ایجاد نفوذ پذیری، نرم کردن و افزایش عمق خاک زراعی می‌باشد.

1-4-2- تهیه زمین

شامل مراحل مختلفی است که با در نظر گرفتن روش زراعت (مکانیزه و سنتی)، بافت خاک و نوع تناوب ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد. شخم پاییزه بر شخم بهاره ترجیح داده می‌شود، زیرا آب بیشتری ذخیره شده و یخ آب حاصل کلوخه‌ها را خرد می‌کند، همچنین فرسایش حاصل از جاری شدن آب کاهش یافته و بقایای گیاهی و علف‌های هرز در زیر خاک زودتر پوسیده می‌شوند. در بهار به محض اینکه زمین گاورو شد از دیسک یا کولتیواتور برای خرد کردن کلوخه‌ها استفاده می‌گردد. جهت تسطیح مقطعی لازم است ماله‌ای در سطح خاک زده شود تا بستر مناسب برای کشت بذر فراهم گردد. در روش هیرم‌کاری پس از تسطیح زمین به کمک دستگاه مرزبند، ابعاد کرت‌ها مشخص شده و زمین لازم برای کاشت آماده می‌گردد. قبل از کاشت، کود مورد نیاز بر اساس توصیه کودی در خاک توزیع می‌گردد (باقری و همکاران، 1376).

1-4-3- تراکم بوته و میزان بذر

در کشت‌های ردیفی فواصل 50 سانتی‌متر بین ردیف و 5 سانتی‌متر روی ردیف، فاصله کاشت محسوب می‌شود اما در شرایط کرتی استفاده از آرایش مربعی بهترین عملکرد را دارد. تعداد 40 بوته در متر مربع بهترین تراکم تشخیص داده شده است. با توجه به وزن صددانه رقم لوبیا که حدود بین 34 تا 42 گرم می‌باشد، به طور متوسط مقدار مصرف بذر لوبیا چیتی در کشت مکانیزه 200-180 کیلوگرم در هکتار می‌باشد. عمق کاشت مناسب برای کاشت در شرایط هیرم 20-10 سانتی‌متر است. در روش کشت سنتی (دست نشان) مقدار بذر مصرفی با توجه به فواصل کاشت که معمولاً به ابعاد 15Í 15 ، 20Í 15 و 20Í 20 می‌باشد، به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد و تقریباً به اندازه نصف بذر مصرفی در روش مکانیزه می‌باشد. مصرف بذر در لوبیا سفید و قرمز به عواملی چون اندازه بذر، قوه نامیه، درجه خلوص، روش کاشت و غیره وابسته است. معمولاً در کشت مکانیزه تا80 کیلو و در کشت سنتی 120 کیلو در هکتار مصرف می‌شود. باید سعی کرد حتی المقدور از بذور مادری و گواهی شده جهت کاشت استفاده شود و قبل از کاشت با یک قارچ‌کش ضدعفونی گردد. عمق کاشت در زمین‌های رسی 5 سانتی‌متر ودر زمین شنی 10 سانتی‌‌متر در نظر گرفته می‌شود که این خود تابع عوامل مانند شرایط آب و هوایی، اندازه بذر، جنس خاک، رطوبت زمین و ویگور بذر می‌باشد (باقری و همکاران، 1376).

1-5- تاریخ کاشت

تاریخ کاشت لوبیا بسیار مهم بوده و باید به گونه‌ای انتخاب گردد که مرحله حساس رشد آن به ویژه گلدهی با گرما و خشکی تابستان مواجه نشود. همچنین رسیدن محصول به سرمای پاییزه برخورد نکند. تاریخ کاشت در استان‌های لوبیا کاری کشور متنوع است به طوری که از اوایل فروردین (لرستان) تا اواخر تیرماه (برخی مناطق مرکزی) کشت لوبیا مشاهده شده است. بر اساس تحقیقات انجام شده در ایستگاه ملی تحقیقات لوبیا در خمین، 20 اردیبهشت تا 15 خرداد تاریخ مناسب کاشت بوده و بهترین تاریخ کاشت هفته اول خرداد محسوب می‌شود. یکی از مشکلاتی که برای تاریخ کاشت لوبیا کاشت در هنگام به دلیل آبیاری گندم می‌باشد. به عبارت دیگر، به دلیل محدودیت آب آبیاری، کاشت لوبیا تا تکمیل آب گندم امکان پذیر نمی‌باشد. لذا کشت دیر هنگام موجب کاهش عملکرد در لوبیا می‌گردد. در هر حال درجه حرارت در زمان کاشت نباید کمتر از 10 درجه باشد.