بیشتر درختان میوه مناطق معتدله در معرض سرمای زمستانه قرار می گیرند که باعث زیان های اقتصادی زیادی در آنها می گردد. به این دلیل مناطق مورد کشت و تولید میوه مطلوب و مناسب در این نواحی مناطقی است که زیان های حاصل از سرما در آن حداقل باشد . درهر صورت زیان ناشی از سرمازدگی دراکثر مناطق میوه کاری مشاهده می شود. از طرفی دمای پائین یکی از عوامل محیطی است که کشت، پرورش و تولید محصولات باغبانی را محدود می کند . برای مثال فصل رشد محصولات یکساله بوسیله طول زمان عاری از یخ مشخص می شود.همینطور در محصولات دائمی دمای پایین زمستانه،سرمای زودرس در پائیز و سرمای دیررس بهاره یکی از عوامل محدود کننده در تولید محصولات باغبانی است. بنابراین درک مقاومت به دمای پایین بعنوان یکی از عوامل محیطی به منظور دستیابی به روش های مقابله با آن به منظور کاهش خسارت ناشی از این پدیده یکی ازاهداف مهم پژوهش برای متخصصین علوم باغبانی و فیزیولوژیست ها می باشد .

افت دما در اوایل بهار به ویژه اگرمصادف با بازشدن جوانه ها و گلها باشد، گاه خسارات قابل توجهی برجای می گذارد. اكثر درختان میوه مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری و در شرایط بحرانی‌تر، معتدله، در معرض خسارات ناشی از یخبندان و سرمای زمستان در اوایل بهار قرار می گیرند. (ویلسون،1996).

بروز شرایط نامناسب آب وهوایی به بویژه یخبندانهای زمستانه و سرماهای بهاره مهمترین پارامترهای تعیین پراكنش گونه ها و البته مهمترین شاخص انتخاب محل احداث باغات میوه هستند (وست وود،1978).

بنابراین اگر شرایط ایده آل کشت و کار در یک منطقه لحاظ شده باشند ، آسیب های ناشی از یخبندان زمستانه كمترین نقش را در این بین داشته و بیشترین تمركز بر روی سرماهای ناخواسته و غیر طبیعی   اواخر زمستان واوایل بهار خواهد بود. خسارات وارده به جوانه ها و گلهای باز شده بسیار قابل توجه تر از خسارات وارده به جوانه های در حال خواب و باز نشده خواهد بود.

از جمله‌ عوامل‌ اختلال‌ در تولید مستمرپسته، سرمای‌ دیررس‌ بهاره‌ است‌ كه‌ با نابودی‌ گلها موجب ‌ضایع‌ شدن‌ تمام‌ یا قسمتی‌ از میوه‌ می‌شود كه‌ میتوان‌ با انجام‌ كارهای‌ تحقیقاتی‌ این‌ خسارت‌ را كنترل ‌یا كاهش‌ داد. جهت‌ كنترل‌ این‌ نوع‌ خسارت‌ از روش‌های‌ مختلفی‌ استفاده‌ می‌شود .

در طول سالهای گذشته، مناطق پسته كاری ایران از آسیب سرمازدگی مصون نبوده اند و در برخی ازسالها خسارت ناشی از سرما، درصد زیادی از محصول سال را از بین می برد. تجارب مشاهده ای و گزارشات دریافتی از مناطق مختلف بر این نكته كه بخش اعظم خسارت وارده، ناشی از سرمای اوایل بهار است تا دماهای پایین تر از انجماد در زمستان، تاكید دارند. در این بین به نظر می رسد مهمترین خسارت سرما،‌ از بین رفتن گلهای تازه باز شده است، در حالیكه دماهای بالاتر به كاهش رشد و نمو گلها و لوله گرده و كاهش كارآیی گرده افشانی منجر می شوند، دماهای پایین می توانند حتی جوانه ها را از بین ببرند (قلی پور، 1385).

در سال 1376 50% محصول پسته در اثر سرما از بین رفت. همچنین در سال 1383 نیز به طور متوسط 30% محصول پسته در استان كرمان در برخی مناطق پسته خیز از بین رفت كه این حادثه به خصوص در استان كرمان كه اكثر باغداران وابسته به اقتصاد تك محصولی هستند ضربات سنگینی به باغداران وارد آورد. در سال 1384 نیز در برخی مناطق پسته كاری استان كرمان تا 60% محصول پسته در اثر سرمای بهاره از بین رفت (حكم آبادی، 1386). همچنین بخش زیادی از محصول پسته در اثر سرمای دیررس بهاره در 16 فروردین ماه سال 1387 از بین رفت. سرمای وارده و تغییرات جوی ایجاد شده در چند سال اخیر نشان می دهند كه محصول پسته یكی از محصولات حساس به سرما ی بهاره بوده و احتمال سرمازدگی بالا در چند سال آینده بنا بر تغییرات جوی دور از انتظار نخواهد بود. بنابراین انجام تحقیقاتی جهت كاهش خسارت محصول در اثر سرمای بهاره از ضروریات می باشد

در این چند سال اخیر علاوه بر اثرات مستقیم سرمای بهاره بر روی محصول پسته، دانه بندی ضعیف خوشه های باقی مانده نیز یكی از عوامل كاهش عملكرد بوده است كه از دلایل مهم آن گرده افشانی ضعیف بوده است، احتمالا دماهای پایین درصد جوانه زنی و میزان قوه نامیه گرده ها را كاهش داده و از این طریق میزان دانه بندی در خوشه كاهش یافته است تا كنون مطالعه ای بر روی اثرات دماهای پایین و بالا و میزان دوام آن بر روی درصد جوانه زنی و میزان قوه نامیه انجام نشده است. در این تحقیق اثر دماهای پایین ( در حد دماهای سرمازدگی بهاره) و دماهای بالاو میزان دوام آن بر روی درصد جوانه زنی و قوه نامیه 3 ژنوتیپ نر مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.

بررسی منابع

2-1 اهمیت اقتصادی پسته

پسته به عنوان یک محصول استراتژیک جایگاه خاصی در بین تولیدات کشاورزی ایران دارد و اهمیت اقتصادی آن معروف به طلای سبز، بر هیچ کس پوشیده نیست. این محصول بخش عمده ای از صادرات غیر نفتی در حدود 55 درصد از تولید و بیش از 60 درصد از صادرات جهانی را به خود اختصاص داده است. در آمد حاصل از صادرات پسته در ایران به بیش از 400 میلیون دلار در سال می رسد (جهانگیری وهمكاران،1384).در حال حاضر سطح زیر کشت پسته ایران بیش از 31470000 هکتار می باشد که استان کرمان با مجموع بیش از 270000 هکتار باغ های بارور و غیر بارور، 77% محصول کل کشور را تولیدکرده و به عنوان مهمترین منطقه پسته کاری ایران و دنیا محسوب می شود مهمترین ارقام این محصول در ایران عبارتند از اکبری، کله قوچی، احمدآقایی، اوحدی، بادامی، زرند ممتاز، خنجری دامغان، شاه پسند ، سفید پسته نوق قزوینی می باشد (جهانگیری وهمكاران،1384).

2-2 خصوصیات گیاه شناسی پسته

پسته از نظر گیاه شناسی متعلق به خانواده آناكاردیاسه¹ است. جنس پسته با نام علمی Pistachia spp دارای 20 گونه می باشد که در مناطق مختلف دنیا و اکثراً در اطراف دریای مدیترانه، خاورمیانه ، آسیای مرکزی و مخصوصاً ایران پراکنده هستند. گیاهی نیمه گرمسیری و دو پایه است که گلهای تک جنس نر و ماده بصورت مجزا قرار دارند. برگهای مرکب 12-3 برگ چه دارند. گل نر پسته دارای دو گوشوارك می باشد. گل ماده دارای 5-2 کاسبرگ سبزرنگ، تخمدان فوقانی تا حدی کروی یا تخم مرغی شکل و دارای یک تخمک می باشد. خامه کوتاه و 3 قسمتی است کلاله 5-4 قسمتی سبزرنگ و چسبناک بوده ودانه متراکم و جنین دارای لپه هایی می باشد که از بیرون محدب و از داخل مسطح می باشد (اسماعیل پور،1377).

2-3 سرمازدگی

آسیب دیدگی اندام های حساس گیاه در اثر کاهش ناگهانی دما در طول فصل رویش که می تواند در دماهای بالاتر از صفر درجه صورت گیرد را سرمازدگی گویند. سرما زدگی دارای انواع مختلفی بوده و ممکن است در بهار یا پائیز و یا زمستان اتفاق بیفتد(بوذری،1384).

2-3-1 سرمازدگی انتقالی (جبهه ای یا سیکلونی): سرمایی که در اثر هجوم یک جریان سرد قطبی و عبور آن از منطقه پیش می آید که موجب تقلیل شدید و ناگهانی درجه حرارت و سقوط میزان حرارت به چندین درجه زیر صفر می شود این جریانات اغلب توأم با نزولات آسمان بوده و خاصیت کلی آن ها این است که همواره از یک جای دیگر به منطقه منتقل و نفوذ می کند و محلی نمی باشد و بیشتر در دوران خواب درختان، در دوره غیر فعال یعنی زمستان بروز می کند که درختان میوه سردسیری تا حد زیادی در مقابل آن مقاومت و دوام دارند البته به ندرت در بعضی سالها چنین سرماهایی در اوایل بهار و پائیز دیده می شوند که موجب خسارت سنگین باغداران می شود (بوذری،1384).

2-3-2 سرمازدگی تشعشعی: سرمایی که کاملاً منطقه ای بوده و در یک محدوده معین و محیط محدود بدون اینکه هوای سردی از سایر جاها به منطقه نفوذ کند در اثر تشعشع از سطح زمین در همان محل بوجود می آید این نوع سرما بر خلاف سرمای نوع اول همواره در شب های ساکت و آرام بدون ابر و باد ظاهر می شود و اگردر اواخر زمستان، یا اوایل بهار بروز کند خطرناک محسوب می شود.راه های‌ مختلفی‌ برای‌ حفاظت‌ گیاهان‌ در برابر آسیب‌های‌ سرما و یخ‌ زدگی‌ وجود دارد. حفاظت‌ دربرابر یخ‌ زدگی‌های‌ انتقالی‌ (جبهه‌ای‌) غالباً دشوارتر از حفاظت‌ در برابر یخ‌ زدگی‌های‌ تشعشعی‌ است‌ واغلب‌ سیستم‌ها و روش‌های‌ حفاظتی‌ تنها در شرایط‌ یخ‌ زدگی‌ تشعشعی‌ به کار رفته‌ است‌. تشكیل‌لایه‌های‌ وارونگی‌ در این‌ شرایط‌ اغلب‌ به‌ عنوان‌ یك‌ مزیت‌ به‌ شمار می‌رود و در بسیاری‌ از روش‌های ‌حفاظتی‌ از وجود وارونگی‌ دمایی‌ به‌ عنوان‌ یك‌ وضعیت‌ مناسبی‌ برای‌ گرم‌ كردن‌، به‌ دام‌ انداختن‌ یا به‌گردش‌ درآوردن‌ مجدد هوا استفاده‌ می‌شود. بالا بودن‌ نقطه‌ شبنم‌ احتمالاً سودمندترین‌ و مؤثرترین‌مكانیزم‌ ممكن‌ برای‌ كاهش‌ آسیب‌های‌ ناشی‌ از یخ‌ زدگی‌ است‌. چرا كه‌ در این‌ موقعیت‌ به‌ عنوان یك‌«پمپ‌ گرمایی‌» مقدار گرمای‌ هدر رفته‌ از طریق‌ تشعشع‌ را با گرمای‌ نهان‌ تراكم‌ جبران‌ می‌نمایند. به‌طور كلی‌ هر روش‌ حفاظتی‌ كه‌ قادر به‌ افزایش‌ ظرفیت‌ بخار آب‌ هوا باشد، از بازدهی‌ بسیار بالایی ‌برخوردار است‌ اما انجام‌ این‌كار بسیار مشكل‌ است‌(بوذری،1384).

2-4 اهمیت سرمازدگی در پسته

پسته درختی خزاندار است و ظهور برگ آن تقریبا همزمان با گلدهی صورت می گیرد که در این مرحله گیاه در برابر سرمای بهاره حساس می باشد. پسته در مرحله گلدهی دچار سرمازدگی می شود. این مرحله معمولا در فاصله اواخر اسفند تا اوایل اردیبهشت رخ می دهد و این محصول خسارت فراوانی از سرمای بهاره می بیند( جداول 1-2و2-2).پدیده سرمازدگی زمانی اتفاق می افتد که دمای هوا بسته به نوع محصول به دماهای آستانه پائین آن گیاه برسد که این دمای آستانه در مورد پسته C °4 و کمتر از آن است (جهانگیری وهمكاران،1384). ارقام زود گل پسته مانند کله قوچی بیشتر در معرض خطر سرمای دیررس بهاره و خسارات ناشی از آن قرار می گیرند. درخت پسته در اواخر زمستان از رکود خارج شده و به سرعت مقاومت خود را نسبت به دمای پائین از دست داده و جوانه های گل شروع به نمو می کنند. در این زمان دماهای نزدیک به صفر باعث خسارت به جوانه های گل پسته می شوند ( جهانگیری وهمكاران،1384) .

در سال 1376، 50% محصول پسته استان کرمان در اثر سرمای بهاره از بین رفت که این میزان سرمازدگی بیش از 250 میلیارد تومان خسارت در پی داشت و صادرات پسته را در حدود 50 تا70 درصد کاهش داد. در سال 83 و 84 در برخی مناطق پسته کاری استان کرمان تا 60 درصد محصول پسته در اثر سرمای بهاره از بین رفت. اگر چه پسته از نظر زود گلی مانند بادام، زردآلو و هلو نیست و لیکن سرمای وارده در سال های گذشته و تغییرات جوی ایجاد شده در سال های اخیر نشان داده که استان کرمان و محصول پسته یکی از محصولات حساس به سرمای بهاره بوده و احتمال سرمازدگی در چند سال آینده بنا به تغییرات جوی غیرممکن نخواهد بود. بنابراین بنا به اهمیت محصول پسته در کشور از نظر اقتصاد ارز آوری و در استان کرمان که بیش از 250 هزار بهره بردار از این محصول وجود دارد لزوم اجرای طرحهایی درجهت جلوگیری یا کاهش خسارت سرمای بهاره از ضروریات می باشد (حكم آبادی،1384).

2-5 خسارات ناشی از سرمای بهاره

خسارتهای مورفولوژیكی سرمازدگی در جوانه ها عبارتند از: تغییر رنگ بافتها، قهوه ای شدن اكسیداتیو بافتها، نابودی گلهای در حال تكامل در داخل جوانه و سیاه شدگی كامل اندام. در گلهای تازه باز شده خسارات عبارتند از: پژمردگی كلاله و خامه، قهوه ای شدن كلاله و سپس خامه،سیاه شدگی تخمدان، بهم پیچیدن و نكروز گل آذین (فوست،1997)