امروزه تأمین سلامت زنان به عنوان یکی از حقوق مسلم ایشان ، یک هدف اصلی و همچنین وسیله ای مهم برای توسعه اجتماعی و اقتصادی محسوب می شود . یکی از مسائل روان تنی که با عملکرد تولید مثل زنان رابطه دارد ، سندرم پیش از قاعدگی است . هر زن در طول زندگی ودر مراحل رشد خود تغییرات مختلفی را پشت سر می گذارد . این تغییرات یعنی بلوغ ، قاعدگی ، چگونگی روابط جنسی ، حاملگی ، زایمان ، بالاخره یائسگی مانند حلقه های زنجیر بهم پیوسته است و هنگامی که فرد از یک مرحله به مرحله دیگر و یا از یک نقش به نقش دیگر پا می گذارد ،می تواند سلامت روانی و جسمانی او را تحت تأثیر قرار دهد (39). بنابراین می توان مراحل مختلف این تغییر و تحولات را محور اصلی زندگی روانی و سازش اجتماعی زن تلقی نمود .
بلوغ به عنوان یکی از مراحل خاص و دارای اهمیت دوران زندگی مطرح است که با تغییرات جسمی ، روانی ، و عاطفی فراوان همراه می باشد (41) . دوره ای است که طی آن توانایی تولیدمثل کسب می شود .
به طور متوسط توالی بلوغ زنان شامل تشدید رشد ، تکامل PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) و قاعدگی است که به دوره زمانی متوسط 4/5 ساله نیاز دارد . به دنبال مراحل پیشبرد مراحل بلوغ ترشح استروژن کافی از گناد ها باعث تکثیر اندومتر و شروع اولین قاعدگی می گردد (7). سن شروع قاعدگی دختران دچار چاقی متوسط (20 الی 30 درصد بالاتر از وزن طبیعی برای سن ) زودتر می باشد . در حالی که تأخیر در شروع قاعدگی در افراد مبتلا به سوء تغذیه شایع است . همچنین دختران دچار چاقی شدید (بیش از 30 درصد) نیز شروع قاعدگی دیر رس دارند . از سویی ، در دهه های اخیر مطالعات گسترده ای درباره درک ارتباط بین فعالیت بدنی و قاعدگی انجام شده است که اغلب بر ساز و کار هورمونی و فیزیولوژی متفاوتی در بدن زنان ورزشکار رخ می دهد که بر ظرفیت کار بدنی آنان اثر گذار است (7) .اگاهی از وضعیت توان مندی فیزیولوژی زنان در درک تأثیرات متقابل فعالیت های بدنی و فازهای مختلف چرخه قاعدگی اهمیت انکار ناپذیری دارد (54). قاعدگی به معنای خروج دوره ای خون و تخریب اندومتر پس از یک سیکل تخمک گذاری طبیعی است . سیکل قاعدگی مهم ترین نشانه کار دستگاه تولید مثل در جنس مؤنث بالغ است ، ولی گاه این پدیده با نشانه ها و علائمی همراه است که آزار دهنده و مشکلات جسمانی و روانی برای زنان می شود (39) . به این گروه از علائم جسمی ، روحی ، رفتاری که به طور متوسط پنج تا هفت روز قبل از قاعدگی شروع می شود و تداوم ان به مدت دو تا حداکثر چهار روز بعد از شروع خونریزی ماهیانه است و در دوره های بعدی نیز تکرار می شود سندرم پیش از قاعدگی[1] گفته می شود (39) .
در زمان های گذشته بیشتر زنان و پزشکان با نشانه های بالینی سندرم مربوط آشنا نبودند و این بی توجهی به سندرم سبب می گردید که نه تنها معالجه درستی صورت نگیرد ، بلکه اطلاعات کافی نیز در این زمینه بدست نیاید . علی رغم این که نشانه های بسیار شدید ، ضربه سختی به زنان وارد می کند ، به نظر می رسد اکثر زنانی که از این سندرم رنج می برند، آن را جزئی بپندارند و حتی زنانی که بدترین علائم را نیز دارند ماه ها آن را تحمل می کنند ، تا اینکه این نشانه ها بطور غیر منتظره ای ناپدید گردند (49) .تحقیقات نشان می دهد حدود 85-90درصد زنان در دوره ی باروری علائم خلقی، رفتاری و جسمانی این سندرم را قبل از شروع قاعدگی تجربه می کنند . این علائم و نشانه ها به دوره ترشحی قاعدگی محدود می شوند و در عرض چند روز بعد از شروع قاعدگی از بین می روند (15). در تحقیقی در سال 1385، شیوع اختلال ملال قبل از قاعدگی 4/9و سندرم پیش از قاعدگی 5/31 گزارش شد (37). مطالعه ای هم در شهر تهران انجام یافت ، نشان داد شیوع سندرم پیش از قاعدگی بیش از 60% است که از این میزان 64% از نوع خفیف ،32% متوسط و 3% شدید می باشد (5). تحقیقات انجام شده در ایران ، شیوع این سندرم را 4/62و 7/67 درصد گزارش کرده اند. این موضوع خاطر نشان می سازد که جمعیت کثیری از زنان از این اختلال رنج می برند (15-37).
با توجه به مشکلات ناشی از سندرم ،تا کنون راه های متفاوتی نظیر درمان های دارویی ، جراحی و درمان های غیر دارویی برای رفع علائم آن پیشنهاد شده است. اما در این میان درمان های غیر دارویی از جمله های فعالیت های ورزشی به جهت آنکه هیچ عوارض جانبی را به همراه ندارند مورد توجه بیشتری قرار گرفته است (4). علل مختلفی در شیوع سندرم پیش از قاعدگی مؤثر است . به نظر می رسد یکی از عوامل شاخص توده بدنی می باشد. بنابراین به نظر می رسد تمرینات هوازی ، ترکیب بدنی با سندرم پیش از قاعدگی رابطه داشته باشد.
1-2. بیان مسئله
بخش اعظمی از زندگی عاطفی زنان را ریتم های زیستی آنان تشکیل می دهد ، زنان از نظر عاطفی ویژگی های خاص خود را دارد . پاره ای از این ویژگی ها به دلایل تغییرات منظم زیستی به وجود می آید ،که ممکن است تظاهرات بیرونی آن تغییرات خلقی باشد (3). خلق و خوی دوره ای زنان در مدت 28 روز دوره قاعدگی می تواند مستقیما بر شیوه فعالیت و معاشرت آنان تأثیر بگذارد و علایم پس از قاعدگی گاهی اوقات زنان را از به دست آوردن بیشترین کارایی باز می دارد . اغلب زنان قبل از شروع خونریزی قاعدگی تغییراتی را از نظر جسمانی ،خلقی ورفتاری پیدا می کنندکه گاهی اوقات آن چنان این تغییرات وعلایم شدید بوده که به عنوان بیماری در نظر گرفته می شود (3). سندرم پیش قاعدگی یاPMS) ) عبارت است از رخداد دوره های ترکیبی از تغییرات بدنی، روانی ورفتاری با شدت کافی در مرحله لوتئال سیکل قاعدگی که به اختلال ارتباطات بین فردی ویا مختل شدن فعالیت های طبیعی منجر می شود (94). علائم سندرم پیش از قاعدگی معمولا هر ماه بین 7تا 14 روز پیش از شروع قاعدگی آغاز می شود وبه نظر می رسد نزدیک زمان قاعدگی شدت وپس از چند روز فروکش می کنند .این علائم شامل نوسانات روحی ،اضطراب ،عصبانیت ،افسردگی،حساسیت ودرد PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) ها ،تمایلات غذایی خاص ، سردرد ،احتباس اب و ورم ، نفخ شکم است (94).
40 تا60 در صد زنان امریکایی بین سنین 12تا 50 سالگی با این سندرم دست به گریبانند .براساس اخرین پژوهش های اماری ، 85 در صد بانوان دارای یکی از نشانه های عود کننده سندرم پیش از قاعدگی هستند، اما فقط 40در صد از انها این نشانه ها را بیان می کنند.در 2 تا10در صد افراد این نشانه ها آن قدر شدید است که می تواند زندگی خانوادگی یا شغلی انها را تحت تاثیر قرار دهد(97) .
علائم ان به 3 دسته جسمی،خلقی ورفتاری تقسیم می شودکه شایع ترین انها شامل: درد ،ادم اندام ها، نفخ شکم، افسردگی، عصبایت ،گریه و خستگی می باشد. عدم تعادل هورمون استروژن و پروژسترون ،افزایش پروستاگلاندین ها، افزایش پرولاکتین ، وکاهش سروتونین وعوامل روانی از علل این سندرم می باشد. بسته به شدت علائم طیف وسیعی از بیماری از وضعیت خفیف تا شدید ایجاد می شود (24،5) .
قاعدگی درد ناک یا دیسمنوره ، یکی از شایع ترین مشکلات زنان است که ممکن است دو روز یا بیشتر قبل از شروع قاعدگی بروز کند وتا سه روز بعد از خونریزی نیز ادامه داشته باشد (56-127).
دیسمنوره با درد ناشی از اسپاسم عضلانی در پایین شکم همراه است که ممکن است به سمت کمر ودر امتداد ران ها انتشار یابد ، این درد می تواند با علائمی چون تهوع ،استفراغ ،اسهال ، سردرد ،گیجی ،احساس خستگی، ضعف ، دردناکی سینه ها و در موارد شدید یا سنکوپ همراه باشد (40،56،127). دیسمنوره به دو صورت اولیه و ثانویه وجود دارد . دیسمنوره اولیه در زنانی اتفاق می افتد که از نظر جسمانی سالمند و بروز آن وابسته به هیچ علت ارگانیکی نمی باشد (136). دیسمنوره ثانویه دردی است که با علت ارگانیک لگنی و غیر لگنی ایجاد می شود ، بیماری التهاب لگن ، اندومتریوزیس (رشد غیر سرطانی ) عضله و بافت های فیبری در رحم ، سندرم احتقانی لگن ، بزرگ شدگی رحم و… از جمله دلایل است (40،84).
درحدود 10 در صد از زنان با تخمک گذاری طبیعی و منظم ،درجاتی از علائم ونشانه های جسمانی و روانی پیش از قاعدگی را تجربه می کنند. اعتقاد بر این است گروهی که دارای علائم خفیف تا متوسط هستند،دارای سندرم پیش از قاعدگی هستند.در پنج در صد از زنان و یا کمتر از پنج در صد این علائم به قدری شدیدند که یه طور جدی و خطرناک با فعالیت روزانه و یا روابط شخصی فرد تداخل می یابند (50).
یکی از عوامل احتمالی در شیوع این سندرم داشتن شاخص توده بدنی بالا می باشد ،که در مطالعات اندکی به بررسی آن پرداخته شده است و به طور مستقیم یا غیر مستقیم با سازکار تعادل هورمونی بدن در ارتباط است .
روش های مورد قبول در تعیین شاخص های ترکیب بدنی در کودکان و بزرگسالان ، شاخص توده بدنی (BMI) و درصد چربی (%BF) می باشد (16) .
Masho و همکاران نشان دادند که خطر شیوع سندرم پیش از قاعدگی در زنان چاق تقریبا 2 برابر زنان غیر چاق است . آمارها نشان می دهد در سال 2000 بیش از 50% بالغان در امریکا وزن بالای طبیعی داشته یا چاق بودند و شیوع چاقی در زنان تهدیدست در این کشور بیشتر دیده می شود(41). در ایران 6/38% از زنان بالای وزن طبیعی قرار دارند واز این تعداد2/14% چاق هستند (41). لیلا فرهانی و همکاران نشان دادند با شاخص توده بدنی بیشتر از 25 در مقایسه با افراد دارای BMI کمتر از 25 به میزان 5/3 برابر بیشتر شانس ابتلا به PMS را داشتند . این میزان بعد از کنترل متغیرهای مداخله گر 43/2 کاهش یافت (5) . نتایج مطالعهMasho و همکاران نشان داد که زنان چاق در مقایسه با زنان لاغر 9/2 برابر خطر بیشتری برای ابتلا به سندرم پیش از قاعدگی دارند و بعد از کنترل اثر متغیر های مداخله گر این شانس 8/2 برابر تقلیل پیدا کرد (41) . نتایج حاصل از تحقیق جان و همکاران (2006) حاکی از بالا بودن چربی زیر پوست پشت بازو و متعاقباٌ شیوع بیشتری از اضافه وزن و چاقی دختران نسبت به پسران بود ، این مسئله علاوه بر تفاوت های فیزیولوژیکی در دو جنس می تواند ناشی از نوع و میزان فعالیت بدنی انجام شده در طی روز باشد (87). سونجا و همکاران (2007) در مطالعه خود نشان دادند که میانگین چربی زیر پوستی بازو دختران بدنبال ورزش ایروبیک در گروه مداخله کاسته و در گروه کنترل افزایش نشان داد(120). با توجه به مشکلات ناشی از این سندرم، راه های متفاوتی نظیر درمان های دارویی (هورمونی ، ضد افسردگی ، ضد درد و…) جراحی (برداشتن تخمدان ) ودرمان های غیر دارویی (ورزش ،رژیم غذایی ، ماساژ ، استراحت و…) پیشنهاد شده است (21،58،89 ،110) . با در نظر گرفتن عوارض جانبی در مان های دارویی و جراحی ،درمان های غیر دارویی منجمله ورزش توجه متخصصان وخانم های مبتلا را جلب کرده است (21،119) . اولین بار در سال 1939توسط جانسون ، ارتباط ورزش با تغییرات دوره قاعدگی و سیستم تولید مثل بررسی شد و اثر مثبت ورزش مشاهده گردید (21،119) به طوری که ورزش سبک ، فعالیت بدن را متعادل می سازد و از شدت فشارهایی که اغلب موجب مسائل قبل از عادت ماهانه می شوند ، می کاهد (45) .
بنابراین این مسأله بدان علت که زنان مرکز ثقل خانواده را تشکیل می دهند ، ناخوشی آنان نه تنها بر امور پویای خانواده ، بلکه بر کل نظام اجتماعی که زنان به نوعی در ان نقش دارند ، تأثیر خواهد گذاشت . نوسانات خلقی می تواند عملکرد کل خانواده را به شکست سوق دهد.به همین علت علیرغم مطالعات با ارزشی که در زمینه سندرم پیش از قاعدگی انجام یافته، هنوز تأثیر تمرینات هوازی بر (PMS) و ترکیب بدن مبهم باقی مانده است . با پیشرفت فن آوری و ماشینی شدن زندگی شهری ، تغذیه نامناسب وتحرک ناکافی، سطح شاخص توده بدنی در حال افزایش است وافراد دارای اضافه وزن و چاق در صد زیادی از جامعه را تشکیل می دهند .بنابراین به منظور بدست آوردن اطلاعات بیشتر در زمینه عوامل مؤثر بر اختلالات قاعدگی، تحقیق حاضر را با هدف آثار تمرین هوازی بر اختلالات قاعدگی (PMS) و ترکیب بدن دانش آموزان دختر چاق و کم وزن بوده است .
