:

صنعت دام و طیور با به کار بردن اصول علمی به دنبال تامین نیاز پروتئینی جامعه بشری می باشد و روند افزایشی جمعیت جهان بر اهمیت نقش این صنعت می افزاید. امروزه پرورش طیور به عنوان یکی از بزرگترین منابع تأمین پروتئین حیوانی در جهان مطرح می باشد. پرورش طیور کارآمد ترین راه تبدیل محصولات فرعی و ضایعات کشاورزی به گوشت و تخم مرغ برای انسان می باشند بنابراین افزایش تولیدات آنها یکی از مهم ترین و عملی ترین راه های تأمین پروتئین حیوانی می باشد. صنعت طیور صنعتی کارا می باشد به طوری که قادر است غذای قابل مصرف بیشتری را با هزینه کمتر برای جمعیت رو به ازدیاد کشور ما فراهم سازد. در میان مواد مختلف غذایی آنچه بیش از هر ماده دیگری مورد احتیاج روزانه انسان می باشد، پروتئین و بخصوص نوع حیوانی آن می باشد (5و9‌). در صنعت پرورش طیورگله های مرغ تخمگذار یکی از موثرترین مکانیسم های تبدیل خوراک به بهترین منبع پروتئینی بوده، تخم مرغ منبع بسیار غنی پروتئین است؛ ارزش بیولوژیک پروتئین تخم مرغ بسیار بالاست و نسبت به سایر منابع پروتئینی نظیر لبنیات، گوشت ها و حبوبات غنی تر است؛ پروتئین تخم مرغ دارای تمامی اسید آمینه های ضروری برای سلامتی بدن می باشد (24). تنوع اهداف تولیدی سبب پیچیده شدن برنامهای تغذیه ای شده است، بنابراین درآینده هدف اصلی در زمینه تغذیه طیور باید توسعه برنامه های تغذیه ای باشد. توسعه برنامه های تغذیه ای این امکان را برای صنعت طیور فراهم می کند که به اهداف مورد نظر خود یعنی افزایش تولید، بهبود راندمان و تخصصی تر شدن، دست یابند (21).

سال هاست که تلاش محققین بر این اصل استوار است تا با یافتن راه کارهای علمی، بدون کاهش عملکرد و راندمان تولید، هزینه­ های خوراک مصرفی را کاهش دهند تا با هر چه اقتصادی­تر نمودن این صنعت موجب توسعه و پیشرفت آن گردند. معمولاً این تلاش ها در دو راستا انجام می گیرد:

1- جستجو و یافتن عواملی که در صورت رعایت و به کارگیری آن­ها در راندمان استفاده از مواد خوراکی بهبود حاصل می­گردد که از جمله آن­ها می­توان به استفاده از مکمل­های آنزیمی مناسب، برای تجزیه و هضم بخش­هایی از مواد خوراکی که به سبب عدم وجود آنزیم­ های لازم برای تجزیه آن­ها در دستگاه گوارش طیور غیر قابل هضم می­باشند، اشاره کرد.

2- جایگزینی منابع جدید مواد خوراکی با مواد رایج و گران قیمت جیره­ ها.

استفاده از خوراک ارزان اما با کیفیت، به­خصوص در کشورهایی که با کمبود مواد خوراکی برای دام مواجهند، نکته‌ا­ی مهمی محسوب می­ شود. در این کشورها توجه به مواد خوراکی در دسترس، اصلاح ژنتیکی و فرآوری برای بهبود کیفیت و همچنین استفاده از ضایعات و فرآورده های فرعی می ­تواند موثر باشد.

در تمامی فرایندهای کشاورزی و صنایع مربوطه علاوه بر تولید محصولات اصلی، محصولات جانبی نیز تولید می شود که حجم وسیعی را شامل می گردد و به علت این که محدوده وسیعی برای بکارگیری این محصولات وجود دارد، بسیاری از کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، ارزشی بالاتری را برای آنها در نظر می گیرند، به‌گونه‌‌‌ای که در بعضی از موارد از محصول اصلی نیز بسیار با ارزشتر می‌ باشد.

امروزه علم تغذیه طیور دائماً در حال پیشرفت می باشد و نسبت به سالهای قبل که موادی همچون ذرت، سویا و پودر ماهی تنها اجزای تشکیل دهنده خوراک بودند تغییرات بسیاری نموده است. در سالهای اخیر مواد جدیدی وارد عرصه تغذیه طیور گردیده است، در چنین شرایطی تولید کنندگان خوراک باید نسبت به ارزیابی مواد خوراکی دیدگاه جهانی تری داشته باشند. بنابراین متخصصین تغذیه باید اطلاعات کافی راجع به مواد خوراکی جدید داشته باشند، زیرا کوتاهی در این مورد، سبب بروز مشکلاتی در برنامه تغذیه ای طیور می شود (24).

با توجه به این که پروتئین به عنوان بخش قابل اهمیت جیره غذایی طیور و همچنین به عنوان گران ترین بخش جیره نقش اساسی در میزان و هزینه های تمام شده تولید دارد درنتیجه کاهش قیمت پروتئین جیره در طیور از جمله موضوعاتی است که باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد (15). در بین منابع پروتئینی مورد استفاده در جیره های غذای طیور کنجاله های روغنی دارای اهمیت بسزای می باشند. که مهمترین منبع آن در حال حاضر در کشور ما کنجاله سویا می باشد.    

کنجاله‌‌‌ای سویا عمده ترین منبع مکمل پروتئینی می باشد که به علت توازن بهتر اسید های آمینه در جیره دام ها استفاده می شود. مهم‌ترین مناطق كشت سویا در كشور استان‌های مازندران، گلستان، لرستان، آذربایجان شرقی و دشت مغان است، همچنین آمریكا بزرگ‌ترین صادركننده سویا در دنیاست و همراه با چین و برزیل بیش از 90 درصد نیاز جهان را تأمین می‌كنند. تمركز كشت سویا در استان‌های مازندران و گلستان باعث می‌شود تا منحنی تولید كشور وابستگی زیادی به میزان تولید در استان‌های یادشده داشته باشد. در سال های اخیر كاهش تولید در استان گلستان و تا حدودی در مازندران باعث افت تولید كلی كشور شده است. قیمت سویا در منطقه و جهان در مجموع تحت تأثیر تقاضا برای روغن و كنجاله است، میانگین تولید كنجاله در حدود 79 درصد كل تولید دانه سویا می باشد (25). مطالعات سازمان خواروبار جهانی (FAO) در کشور‌های در حال توسعه نشان می‌دهد میزان دسترسی به کنجاله ی سویا به عنوان مکمل پروتئینی جیره دامها، به دو علت در حد پایینی قرا دارد: اولاً در اغلب کشور های در حال توسعه، میزان قابل توجهی از دانه سویا به عنوان غذای انسان مورد استفاده قرار می گیرد؛ به علت اینکه پروتئین های حیوانی گران است و اغلب کمتر از مقدار مورد نیاز در دسترس قرار دارد، ثانیاً در یکی دو دهه اخیر تولید کنجاله سویا ثابت یا کاهش یافته و دلیل آن فشاری است که بر زمین های قابل کشت وارد می شود (62). اثر تخریب کنندگی صنعت، همراه با سرمایه گذاری ناکافی در زیر ساخت‌های کشاورزی و شبکه‌های آبیاری عامل اصلی کاهش رشد تولید می‌باشد (4). با توجه به روند رو به رشد صنعت پرورش طیور برای تامین پروتئین حیوانی، تقاضا برای کنجاله سویا چندین برابر افزایش پیدا کرده است، در نتیجه قیمت کنجاله ی سویا در بازار جهانی به میزان زیادی افزایش یافته است؛ بنابرین ارزیابی مداوم منابع جدید و گوناگون پروتئینی بخش عمده ای از تحقیقات انجام شده در زمینه تغذیه کاربردی طیور را به خود اختصاص می دهد.

کنجاله گوار یکی از این منابع مهم پروتئینی در جیره طیور است که دارای ارزش تغذیه ای زیادی می باشد و در کشور ایران به عنوان یک ماده خوراکی جدید در تغذیه طیور به شمار می رود، در حالی که حدود 40-30 سال است که در کشور های هند، آمریکا و پاکستان مورد استفاده قرار گرفته است. ماده اصلی استحالی از دانه گوار پودر گوارگام دانه میباشد که علت اصلی کاشت گیاه است و کنجاله گوار محصول فرعی در پروسه تولید گوار گام میباشد (47). پروتئین کنجاله گوار بین33 تا 45درصد بوده و به خاطر محدود بودن کشت سویا در ایران، این ماده می تواند جایگزین بخشی از كنجاله سویا در جیره باشد. براساس تحقیقات قبلی و با توجه به مواد ضد تغذیه ای موجود در کنجاله گوار ارزیابی آن برای تعیین محدودیت های حداقل و حداکثر استفاده از این محصول در جیره مرغان تخمگذار بسیار مهم می باشد.

در طی 10تا 15 سال گذشته تمایل چشمگیری به استفاده از آنزیم ها ی برون زادی[1] درجیره وجود داشته است. هدف از افزودن آنزیم به جیره افزایش و تقویت مقادیر پائین آنزیم های درون زادی[2] و یا افزودن یک سیستم آنزیمی جدید است که بطور طبیعی توسط پرنده تولید نمی شود (3). استفاده از آنزیمها به دلیل استفاده اقتصادی از غلاتی غیر از ذرت و سویا در تغذیه طیور و همچنین به دلیل شناخت بهتر مکانیسم عمل آنزیمهای مختلف مورد توجه قرارگرفته است. در شرایط کنونی استفاده از آنزیم تنها به صرف اینکه اجازه می دهد مواد خوراکی ارزانتری در جیره استفاده شود مورد نظر می باشد.

بلکه مهمترین امتیاز استفاده از آنزیم انعطاف پذیری در انتخاب مواد اولیه می باشد. به عنوان مثال پروفیل اسیدهای چرب ضروری و یا نسبت پروتئین، می تواند در انتخاب مواد خوراکی وقتی که مواد ضد تغذیه ای آنها با بهره گرفتن از آنزیم بی اثر شده باشد به طور موثری در نظر گرفته شود. با بهره گرفتن از آنزیم در تغذیه مرغ جایگزین های مناسبی برای ذرت و سویا که حدود 90 درصد از جیره جوجه های گوشتی و مرغان تخمگذار را تشکیل می دهند، در دسترس خواهد بود. در این میان کنجاله گوار به عنوان یکی از انتخاب های مناسب برای جایگزینی کنجاله سویا در مواقع لزوم پذیرفته شده است (1).

تمام تلاش متخصصین جیره نویسی و علم تغذیه این بوده که جیره ی ایده­آلی که برطرف­کننده­ تمام مواد مغذی و احتیاجات حیوان باشد و باعث کاهش هزینه ­های تولید گردد، تنظیم شود. لذا این تحقیق با توجه به دو عامل یاد شده در بالا به منظور بررسی اهداف ذیل طراحی و انجام شد:

1- تعیین مناسب ترین سطح استفاده از کنجاله گوار در جیره مرغ های تخمگذار.

2- تاثیر استفاده از آنزیم همی سل بر عملكرد و خصوصیات كیفی تخم مرغ.

3- تاثیر اثر متقابل سطح كنجاله گوار و آنزیم همی سل بر عملكرد و خصوصیات كیفی تخم مرغ.

4- ارزیابی استفاده از کنجاله گوار و مکمل آنزیمی بر کاهش هزینه تولید هر کیلوگرم تخم مرغ.

-Exogenous1

-Endogenous2