-پیشگفتار

   ذرت با نام انگلیسی(corn) و اسم علمی zea mays از خانواده غلات (Poaceae) و یکی از چهار غله عمده جهان بوده و بعد از گندم و برنج تولید آن در دنیا مقام سوم را داراست(Duvick and Cassman, 1999).

   خاستگاه ذرت قاره آمریکا و جنوب مکزیک است و پیشینه کشت آن به 8 تا 10 هزار سال پیش می رسد (Tollenaar and Dwyer, 1999). قدیمی ترین آثارباستان شناسی ذرت از مکزیک بدست آمده است. نام گونه ذرت (mays) از واژه mahis گرفته شده که نام قبیله ای در قاره آمریکاست. در سال 1492 میلادی هنگامی که کریستف کلمب به کوبا رسید مشاهده کرد که بومی ها ذرت تولید می کنند، او نام mahis را به ذرت داد، این نام بعدها بصورت mays تغییر یافت و هم اکنون در زبان انگلیسی بصورت maize نوشته می شود، احتمال دارد که بذر ذرت بوسیله کریستف کلمب از آمریکا به اروپا آورده شده باشد، زیرا از سال 1500 میلادی به بعد کشت ذرت در اسپانیا و ایتالیا رواج یافته است، در اوایل سده شانزدهم میلادی، ذرت بوسیله بازرگانان پرتقالی به جنوب آسیا راه یافته است و در امتداد جاده ابریشم به منطقه هیمالیا رفته است (FAO,2000).

   این گیاه به علت ارزش غذایی خاصی که دارد مورد توجه کشورهای مکزیک، پرو، کشورهای آمریکای مرکزی و اغلب کشورهای آمریکای جنوبی قرار دارد، طبق شواهد مختلف و متعدد چنین به نظر می رسد که کشت و کار ذرت قرن ها قبل توسط بومیان این مناطق نیز رواج داشته و آنها در اصلاح آن سهم زیادی داشته اند و حتی ارقامی از آن تهیه کرده اند، ذرتی که مورد توجه خاص سفید پوستان قرار گرفته است ذرت دندان اسبی بوده که دارای قدرت تطابق پذیری بیشتری با شرایط مختلف آب و هوایی است، ذرت از لحاظ فتوسنتزی گیاهی چهار کربنه است و گرچه دامنه سازگاری آن گسترده است ولی در اقلیم های گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد بهتری می کند، ذرت از جمله گیاهانی می باشد که عملکرد دانه آن در عرض های جغرافیایی بالاتر از خواستگاه خویش زیادتر می باشد، این موضوع بیانگر توسعه اقتصادی واستفاده بیشتر از نهاده ها در تولید این محصول در عرض های جغرافیایی بالاتر است و هر چند طول دوره روشنایی زیادتر و فصل رشد طولانی تر هم در این امر موثر بوده اند، به دلیل استعداد زیاد در تولید دانه، ذرت را پادشاه غلات نامیده اند، در بین غلات، ذرت بیشترین تنوع در مصرف را داراست، زیرا ذرت افزون بر مصرف به عنوان غذای انسان (کنسرو یا تهیه غذا در خانه) و به عنوان علوفه برای دام ها، در صنایع تخمیر و تهیه فرآورده های متنوع صنعتی از جمله اتانول نیز مورد استفاده قرار می گیرد، به نظر می رسد اهمیت ذرت در آینده زیادتر شود زیرا در کشورهای فقیر غذای اصلی است و در کشورهای غنی برای تولید پروتئین حیوانی ضروری است، سالیانه بیش از صد میلیون هکتار از اراضی زراعی دنیا به کشت ذرت اختصاص پیدا می کند و بعد از گندم بزرگترین سطح کشت را اشغال می کند، در حالیکه تولید محصول آن بعد از گندم و برنج قرار دارد (Evan et al., 2005).

   کشورهای ایالات متحده، شوروی سابق، رومانی، یوگسلاوی، مجارستان، ایتالیا، چین، برزیل، مکزیک، آفریقای جنوبی، آرژانتین، هند و اندونزی عمده ترین تولید کنندگان ذرت می باشند، دلیل اصلی این پراکندگی زیاد وجود محسنات فراوان ذرت می باشد، این دلایل شامل عملکرد زیاد در واحد کار انجام شده و واحد سطح می باشد(Iqbal et al., 2004). ذرت یک منبع غذایی قابل متراکم شدن است و به راحتی قابل انتقال است، پوسته های روی بلال، آن را در برابر پرندگان و باران محافظت می کنند، ذرت را می توان طی یک دوره طولانی، برداشت و ذخیره کرد، همچنین می توان به آن اجازه داد تا در مزرعه کاملاً خشک شود تا برداشت به راحتی صورت گیرد، ترکیب شیمیایی دانه ذرت به طور متوسط شامل 13% آب, 59% نشاسته، 10% پروتئین خام, 5% چربی، 4% پنتوزان, 3% دکسترین, 2% سلولز خام, 2% قند و 2% خاکستر می باشد (نورمحمدی و همکاران, 1380).

1-2-ویژگی های گیاه شناسی ذرت

   ذرت گیاهی تک لپه و یکساله از خانواده گرامینه است که دارای تنوع فنوتیپی بسیار زیادی است، ارقامی از ذرت با طول ساقه 60 سانتی متر و7 برگ تا ارقامی با ارتفاع 7 متر و 48 برگ وجود دارد، طول برگها از 30 تا 150 سانتی متر و عرض آنها از 4 تا 15 سانتیمتر متغیر است (راشد محصل و همکاران، 1376). این تنوع فنوتیپی زیاد، امکان گزینش فنوتیپ های مورد نظر را با ویژگی های مطلوب فراهم می سازد، در ارقام تجاری بطور معمول ارتفاع ساقه 2 تا 3 متر با 16 تا 23 برگ است(Tollenaar and Dwyer, 1999). گل آذین ذرت از گل آذین گندم و جو بطور کامل متمایز است و اندام های نر و ماده در نقاط گوناگون یک بوته قرار گرفته اند، اندام نر ذرت که گل تاجی نامیده می شود، به صورت خوشه در بخش انتهایی بوته قرار دارد به گونه ای که گرده افشانی توسط باد تسهیل می گردد، در هر سنبلک گل تاجی دوگلچه نر وجود دارد. گل تاجی قبل از ظاهر شدن در داخل غلاف برگ انتهایی است و پس از کامل شدن رشد به تدریج از غلاف برگ انتهایی خارج می شود، هر گلچه نر ذرت در بر گیرنده سه پرچم است و مادگی در آن تحلیل رفته و اثری از برون پوشینه در آن دیده نمی شود، هر گل تاجی ممکن است بیش از 25 میلیون دانه گرده تولید کند که این تعداد دانه گرده صرف تلقیح حدود 800 تا 1000 بذر می شود (بیکی و همکاران،1390). در مرحله گلدهی، هر بوته روزانه تا 10 میلیون دانه گرده تولید می کند (Tollenaar and Dwyer, 1999). گل آذین ماده ذرت بصورت سنبله است که به آن بلال گفته می شود. به طور معمول در ارقام تجاری بیش از یک بلال تولید نمی شود، هر چند آغازه تا 8 بلال در جوانه های جانبی هر ساقه ذرت ممکن است تشکیل شود، بلال از جوانه های جانبی موجود در زاویه برگ ها منشا می گیرد و بطور معمول 5/0 تا یک متر (به فاصله 5 تا 7 برگ) پایین تر از گل تاجی قرار دارد (Tollenaar and Dwyer, 1999). بلال دارای محور استوانه ای و ضخیمی است، بر روی محور بلال سنبلک هایی قرار دارند که هر کدام دارای دوگلچه است، یکی از گلچه ها عقیم و دیگری بارور می باشد، بنابراین تعداد ردیف های دانه در هر بلال زوج است، هر گلچه دارای برون پوشینه و مادگی است، ولی فاقد پرچم می باشد، مادگی شامل کلاله، خامه و تخمدان است، خامه رشد طولی زیادی کرده و رشته ای بنام ابریشم (silk) بطول 10 تا 20 سانتی متر را بوجود می آورد که به مجموع این رشته ها کاکل می گویند، طول رشته های تلقیح نشده کاکل ممکن است به نیم تا 75 سانتی متر هم برسد، رشته های کاکل با کرک های ریزی پوشیده شده و مرطوب و چسبناک است و این امر باعث سهولت دریافت دانه گرده بوسیله آنها می شود، اگر رشته های کاکل با دانه گرده تماس پیدا نکند همچنان تا مدتی به رشد طولی خود ادامه می دهند ولی بعد از تماس با دانه گرده رشد طولی آن متوقف شده رنگشان از نقره ای به قهوه ای تبدیل می شود و به تدریج خشک می شوند(Doebley, 2006). نزدیک به 95 درصد گل های ماده بارور در ذرت از راه دگر گرده افشانی و باقی مانده از راه خود گرده افشانی تلقیح می شوند (بیکی و همکاران،1390).